“Jemandem tut etwas weh” Deyimi
Bu yazımızda, gündelik yaşantımızda sıklıkla kullandığımız “Jemandem tut etwas weh (Birinin bir yeri ağrıyor)” deyimini irdeleyeceğiz.
“Jemandem tut etwas weh” kalıbında “jemandem”, ağrıyı hisseden kişiyi ifade eder ve cümle içinde nesne olarak kullanıldığı için Dativ olarak kullanılır. Aşağıdaki tabloda ilgili kelimelerin Dativ formatları eklenmiştir:
| NOMINATIV | DATIV |
|---|---|
| ich du er sie es wir ihr sie Sie | mir dir ihm ihr ihm uns uech ihnen Ihnen |
| Thomas Anna | Thomas Anna |
| der die das | dem der dem |
| ein eine | einem einer |
| mein dein … | meinem deinem … |
Biz bu ifadenin Türkçe çevirilerinde nesne olarak kullanılmış “mir, dir vb.” öğeleri “ben, sen vb.” olarak özne konumunda çeviririz. Bu nedenle, Almanca karşılığı kafa karıştırıcı algılanabilir. Ancak bu olaya, dillerin kendilerine has kullanımı şeklinde bakmak gerekir.
“Etwas” ise ağrıyan bölgeyi veya ağrı türünü ifade eder ve cümlenin öznesi olduğundan Nominativ halde kullanılır. “Bir yeri acımak, bir yeri ağrımak” anlamına gelen bu deyim, genellikle bedensel acıları belirtmek için kullanılır.
Deyimin bir değer elemanı olan wehtun ayrılabilen fiilinin çekimlerini öğrenmek de oldukça önemlidir. Fiilimizin PRÄSENS‘daki çekimleri aşağıdaki tabloda verilmiştir:
| INDIKATIV | PRÄSENS |
|---|---|
| ich | tue weh |
| du | tust weh |
| er/sie/es | tut weh |
| wir | tun weh |
| ihr | tut weh |
| sie/Sie | tun weh |
| Anna | tut weh |
| Anna und Thomas | tun weh |
Çekimleri öğrendiğimize göre cümle içinde kullanımını aşağıdaki örnekler üzerinden inceleyebiliriz:
🇩🇪 Mir Dativ tun langsam die Füße Nominativ weh.
🇹🇷 Ayaklarım ağrımaya başladı.
🇩🇪 Dem Kind Dativ tun die Ohren Nominativ weh.
🇹🇷 Çocuğun kulakları ağrıyor.
🇩🇪 Sie tun mir Dativ weh!
🇹🇷 Canımı acıtıyorsun!
🇩🇪 Mir Dativ tut der Kopf Nominativ weh.
🇹🇷 Başım ağrıyor.
🇩🇪 Meinem Kind Dativ tun die Ohren Nominativ weh.
🇹🇷 Çocuğumun kulakları ağrıyor.
Almancada bazı durumlarda, özellikle “wehtun” gibi fiillerle kurulan cümlelerde, özne ve nesnenin Türkçedeki gibi düşünülmemesi gerekiyor. Zira, örneklerimizdeki “die Füße, der Kopf, die Ohren” özne olarak kullanılmış ve Nominativ haldedir. Buna karşılık, “mir, dem Kind” ise nesne olarak kullanılmıştır ve Dativ haldedir.
❗ Benzer şekilde, Almancada “schmerzen” fiili de “ağrımak” anlamına geldiğinden kafa karıştırıcı olabilmektedir. Her ne kadar “schmerzen” ve “wehtun” ifadeleri benzer anlamlara sahip olsa da, cümle içinde kullanımları ve yapıları biraz farklıdır.
Almanca “jemandem tut etwas weh” ifadesi genellikle daha spesifik bir ağrıyı belirtirken “schmerzen haben” ifadesi ise daha genel bir ağrıyı belirtir. Zaten spesifik ağrıyan bölgeleri belirtmek istediğimizde o bölgeleri anlatan organ ismiyle birleştirildiğini görmüşsünüzdür. Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz:
🇩🇪 Ich habe Kopfschmerzen.
🇹🇷 Baş ağrım var.
🇩🇪 Er hat Bauchschmerzen.
🇹🇷 Karın ağrısı var.
Yukarıdaki örneklerden de fark edileceği üzere hastalık isimleri genellikle ağrının lokalize olduğu vücut bölgesini ifade etmektedir.
❗ Örneklerimizdeki hastalık isimlerine baktığınızda, isim olmalarına rağmen artikellerle beraber kullanılmadığını fark etmiş olmalısınız. Almancada “Schmerzen haben” (ağrıları olmak) ifadesi ile birlikte belirli artikel kullanılmaz. Bu ifadenin yapısal özelliği budur. Dolayısıyla, “Kopfschmerzen”, “Bauchschmerzen” gibi hastalık isimleri artikel kullanılmadan “haben” fiili ile birleştirilirler.
“Kopfschmerzen” ve “Zahnschmerzen” gibi isimlerle birlikte sıfat kullanıldığında, sıfat çekimi, belirli bir artikel olmadan kullanılan isimler için geçerli olan sıfat çekimi kurallarına uyar (genel olarak sıfat -e çekim ekini alır). Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz:
🇩🇪 Ich habe starke Kopfschmerzen.
🇹🇷 Şiddetli bir baş ağrım var.
🇩🇪 Ich habe leichte Zahnschmerzen.
🇹🇷 Hafif bir diş ağrım var.
❗ Doktor muayenesi gibi durumlarda schmerzen fiilini; “mein/meine + vücut bölgesi + schmerzt” şeklinde de kullanabiliriz. Bu ifadeler, vücudun belirli bir bölümünde ağrı olduğunu belirtmek için kullanılır. Ağrıyan bölge cümlede özne olarak kullanıldığı için Nominativ olacaktır. Örneğin:
🇩🇪 Herr Doktor, mein Magen schmerzt.
🇹🇷 Doktor, karnım ağrıyor.
🇩🇪 Mein Rücken schmerzt immer noch.
🇹🇷 Sırtım hala ağrıyor.