Almancada Ayrılabilen Fiiller (Trennbare Verben)

Merhabalar! Bu dersimizde, Almancada fiilleri öğrenmeye başlayanların tanık olacağı bir başlık olan ayrılabilen fiiller (Trennbare Verben) konusunu inceleyeceğiz.

Almancada bazı fiiller, “önek” olarak adlandırdığımız birtakım ekler alarak yeni anlamlara sahip fiillere türeyebilmektedir. “Önek” deyince biraz yabancılık çekebilirsiniz. Merak etmeyin, detaylarıyla inceleyeceğiz. Önekleri oluşturan bu kelimeler, ağırlıklı olarak edatlardan (Präposition) oluşmakla birlikte, sıfatlardan (Adjektiv), isimlerden (Nomen), fiillerden (Verb) ve zarflardan (Adverb) türeyebilir. Almancada Präfix olarak adlandırılan ekler, “önlerine” eklendiği fiillerin anlamları etkilenmektedir. Bu ekler, önüne geldikleri fiillerin kendilerinden ayrılıp ayrılamamasına göre üç alt kategoride incelenmektedir.

1. Trennbare Präfixe (Ayrılabilen Ekler)
2. Untrennbare Präfixe (Ayrılamayan Ekler)
3. Gemischt (Karışık Ekler)

Ayrılabilen Fiiller (Trennbare Verben)

Adından da anlaşılacağı üzere, bu tür fiillerde eklenen önek fiilden ayrılabilir. Bu öneklerin çoğu edatlardan veya zarflardan türetilmiştir. Bu eklerin çoğu, bağımsız kelimeler olarak, özellikle “zarf,” “edat,” “isim” veya “sıfat” olarak da kullanılırlar. Dolayısıyla önüne geldikleri fiillerin vurgusuna sahiptirler. Ayrılabilen eklerin sayıları bir hayli fazla olduğu için en yaygın kullanılanlarını derledim. Aşağıdaki kutucukta bu ekleri örnek bir fiil üzerinden gösterdim:

“ab-,” “an-,” “auf-,” “aus-,” “ein-,” “los-,” “mit-,” “vor-,” “weg-,” “weiter-“
Präfix	Verb	Trennbare Verb
auf-	machen	aufmachen

Fiil	Önek	Ayrılabilen Fiil
holen almak	ab-	abholen birini bir yere gidip almak
fangen yakalamak	an-	anfangen başlamak
machen yapmak	auf-	aufmachen açmak
denken düşünmek	aus-	ausdenken planlamak, kavramak
kaufen satın almak	ein-	einkaufen  alışveriş yapmak
sehen bakmak	fern-	fernsehen televizyon izlemek
kommen gelmek	her-	herkommen buraya gelmek
kommen gelmek	los-	loskommen kurtulmak
kommen gelmek	mit-	mitkommen birlikte gitmek
sehen bakmak	vor-	vorsehen öngörmek
fahren sürmek	weg-	wegfahren yola çıkmak, gitmek
geben vermek	weiter-	weitergeben iletmek, geçirmek

Sıra geldi zurnanın zırt dediği yere: Almancada ayrılabilen fiillerdeki fiil çekimleri nasıl olmaktadır? sorusunu cevaplamaya… Aşağıdaki tabloda machen fiilinin çekimi ile ayrılabilen ek “auf” ile yapılmış “aufmachen“ fiilinin şimdiki zamandaki (Präsens) çekimi karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırma ile ayrılabilen fiillerin çekimlerinin aslında nasıl kolay olduğunu göreceksiniz. Bakınız:

Zamir	machen	auf·machen
ich	mache	mache … auf
du	machst	machst … auf
er/sie/es	macht	macht … auf
wir	machen	machen … auf
ihr	macht	macht … auf
sie/Sie	machen	machen … auf

İki fiilimizi adım adım inceleyelim. İlk olarak machen fiilindeki vurguya baktığımızda vurgunun a harfi üzerinde olduğu görülmektedir. Buna karşılık aufmachen fiilindeki vurgu ise ayrılabilen ek “auf” içindeki “au“ harflerinde olduğu görülmektedir.

Yukarıdaki tabloda gördüğünüz üzere, fiillerimizin “machen” kısmı aynı şekilde çekimlenmiştir. Ayrılabilen ek “auf” ise üç nokta (…) şeklinde ayrı yazılmıştır. Burada kastedilen şey, ayrılabilen fiillerde bu eklerin cümlenin en sonuna gittiğidir. Aşağıdaki örneği inceleyiniz:

🇩🇪 Was machen wir jetzt? (normal fiil)
🇹🇷 Şimdi ne yapacağız?
🇩🇪 Ich mache das Fenster auf. (ayrılabilen fiil)
🇹🇷 Ben pencereyi açıyorum.

Görüldüğü üzere ayrılabilen ek, cümle ne kadar uzun olursa olsun, cümlenin en sonuna doğru gitmiştir. Ana fiil ise cümledeki zamana göre çekimlenmiştir. Daha fazla örnek için, bakınız:

🇩🇪 Der Schulbus fährt morgens um 06.30 ab.
🇹🇷 Okul otobüsü sabahları altı buçukta hareket eder.
🇩🇪 Wann kommt der Schulbus an?
🇹🇷 Otobüs ne zaman geliyor (varıyor)?
🇩🇪 Ich stehe um 6 Uhr auf.
🇹🇷 Ben saat 6’da kalkarım.

Almancada Ayrılabilen Fiiller ile Tarz Fiillerin Kullanımı

Eğer cümlede yardımcı fiil olarak “tarz fiilerinden” biri kullanılmışsa ana fiildeki ayrılabilen ek fiilden ayrılmaz ve fiil mastar halinde cümlenin sonuna gönderilir. Ne demek istediğimi örnek üzerinden inceleyince anlayacaksınız:

🇩🇪 Ich muss morgen früh aufstehen.
🇹🇷 Yarın sabah erken kalkmak zorundayım.
🇩🇪 Kannst du mitkommen?
🇹🇷 Benimle gelebilir misin?
🇩🇪 Wir dürfen heute Abend fernsehen.
🇹🇷 Bu akşam televizyon izleyebiliriz.
🇩🇪 Wann muss der Schulbus ankommen?
🇹🇷 Okul otobüsünün ne zaman varması gerekiyor?
🇩🇪 Meine Schwester muss um zehn Uhr aufstehen.
🇹🇷 Kız kardeşim saat onda kalkmak zorunda.
🇩🇪 Er will dich später anrufen.
🇹🇷 Seni daha sonra aramak istiyor.

Untrennbare Verben (Ayrılamayan fiiller)

Adından da anlaşılacağı üzere, ayrılamayan fiillerde (Untrennbare Verben) fiile eklenen ek fiilden ayrılamaz. Bu tür fiilerde vurgu önekte olmaz. Almancada yaygın olarak kullanılan ayrılamayan ekleri bir örnek üzerinden göstererek derledim:

“be-,” “emp-,” “ent-,” “er-,” “ge-,” “ver-,” “zer-“
Präfix	Verb	Trennbare Verb
be-	stellen	bestellen

Fiil	Önek	Ayrılamayan Fiil
stellen koymak, yerleştirmek	be-	bestellen sipariş etmek, ısmarlamak
fehlen eksik olmak	emp-	empfehlen tavsiye etmek
gehen gitmek	ent-	entgehen kaçmak, kurtulmak
stehen durmak	er-	erstehen ortaya çıkmak, yeniden yapılmak
fallen düşmek	ge-	gefallen hoşuna gitmek
bringen getirmek	ver-	verbringen geçirmek
reißen kesmek, yırtmak	zer-	zerreißen yırtmak, parçalamak

Ancak ayrılamayan fiillerde fiil çekimleri ayrılabilen fiillerden farklı bir şekidle olmaktadır. Aşağıdaki tabloda, “stellen“ fiilinin çekimi ile ayrılamayan ek “be“ ile türetilmiş olan “bestellen“ fiilinin çekimi şimdiki zamanda çekimlenmiştir:

Zamir	stellen	bestellen
ich	stelle	bestelle
du	stellst	bestellst
er/sie/es	stellt	bestellt
wir	stellen	bestellen
ihr	stellt	bestellt
sie/Sie	stellen	bestellen

Benzer şekilde iki fiilimizi adım adım inceleyelim. İlk olarak “stellen” fiilindeki vurguya baktığımızda vurgunun “e” harfi üzerinde olduğu görülmektedir. Buna karşılık, “bestellen” fiilindeki vurguya baktığımızda ise ayrılabilen eklerden farklı olarak vurgunun ek üzerinde değil de ana fiil üzerinde olduğu görülmektedir. Ayrıca ek ile oluşmuş fiilin fiil çekimlerinden ayrılmadığı görülmektedir. Örneğin:

🇩🇪 Ich zahle lieber mit Münzen.
🇹🇷 Ben jetonla ödemeyi tercih ederim.
🇩🇪 Thomas erzählt interessante Geschichten.
🇹🇷 Thomas ilginç hikayeler anlatıyor.

Görüldüğü üzere ayrılabilen fiillerden farklı olarak, ayrılamayan fiiller ana fiile bağlı olarak cümledeki zamana göre çekimlenmiştir. Daha fazla örnek için:

🇩🇪 Kannst du mich auf diesem Foto erkennen?
🇹🇷 Bu fotoğrafta beni tanıyabildin mi?
🇩🇪 Das Handy gehört mir.
🇹🇷 Cep telefonu bana ait.
🇩🇪 Thomas verkauft sein altes Auto.
🇹🇷 Thomas eski arabasını satıyor.

Fark edileceği üzere, her iki fiil tipinde de ana fiilin çekimini bilmeniz yeterli olmaktadır. Eklerin fiil çekimine bir etkisi olmamaktadır. Ayrıca sözlüklerde ayrılabilen fiiller genellikle ek olan kısmı koyu olarak yazılmaktadır.

Şu notu da belirteyim: Almancada bazı fiillerde ayrılabilen ve ayrılamayan ekler beraber kullanılır. Ancak, bunlar birlikte olduğunda genellikle ayrılamayan ekler kuralı geçerli olur. Yani ek, fiil kökünden ayrılmaz. Örneğin, “vereinbaren” fiilinde olduğu gibi. Bu fiil, “ver-” ve “ein-” ön ekleri ile oluşmuştur ve anlamı “anlaşmak” veya “kararlaştırmak” şeklindedir. Her ne kadar “ein-” ayrılabilen bir ek olsa da, “ver-” gibi ayrılamayan bir ek de olduğundan, genel kural gereği fiilin bir parçası olarak kalır ve ayrılmaz. Dolayısıyla, “vereinbaren” fiili her zaman bir bütün olarak kullanılır ve ekleri ayrılmaz.

Yukarıdaki tablolarımızda fiil çekimlerini şimdiki zamanda yapmıştık. Diğer zamanlardaki çekimini örnekler üzerinden bulabilirsiniz:

Durum	Ayrılabilen Fiil	Ayrılamayan Fiil
Präsens	Ich kaufe heute Essen ein.	Ich bestelle heute Pizza.
Perfekt	Ich habe gestern eingekauft.	Ich habe gestern Pizza bestellt.
Präteritum	Ich kaufte gestern ein.	Ich bestellte auch gestern Pizza.
mit Modalverb	Ich möchte heute einkaufen	Ich möchte heute Pizza bestellen.
Imperativ	Kauf doch auch mal ein!	Bestell dir doch eine Pizza!
im Nebensatz	Ich habe keine Zeit, weil ich heute einkaufe.	Ich habe viel Zeit, weil ich heute Pizza bestelle.
zu + Infinitiv	Ich habe Zeit, heute einzukaufen.	Ich habe Lust, Pizza zu bestellen.