Almancada Ayrılabilen Fiiller (Trennbare Verben)

Almancada bazı fiiller, birtakım ekler alarak ayrılabilen fiiller adı verilen yeni anlamlara sahip fiillere türeyebilmektedir. Bu fiiller, Almancada Trennbare Verben olarak adlandırılan fiil grubunu oluşturmaktadır.

Malumunuz, varlıkların yaptığı “işi”, “hareketi”, “oluşu” şahıs ve zamana bağlı olarak anlatan kelimelere “fiil” denilmektedir.

Almancada Präfix adı verilen ve fiilin önüne eklenen bu ekler vasıtasıyla fiillerin anlamları etkilenmektedir. Önekleri oluşturan bu kelimeler başta edatlar (Präposition) olmak üzere, sıfatlardan (Adjektiv), isimlerden (Nomen), fiillerden (Verb) ve zarflardan (Adverb) oluşmaktadır.

İşte tam da fiilin önüne gelen bu ekler vasıtasıyla, Almancada ek alan fiiller eklerin ayrılıp ayrılamamasına göre üçe ayrılır. Bunlar sırasıyla aşağıdaki gibidir:

1. Trennbare Präfixe (Ayrılabilen Ekler)
2. Untrennbare Präfixe (Ayrılamayan Ekler)
3. Dual Präfixe (Çift/İki Yönlü Ekler)

Ayrılabilen Fiiller (Trennbare Verben)

Adından da anlaşılacağı üzere, böylesi fiillerde fiile eklenen ek fiilden ayrılabilir. Bu eklerin çoğu edatlardan veya zarflardan türetilmiştir ve anlamları genellikle şeffaftır.

Ayrılabilir eklerin çoğu, bağımsız kelimeler olarak, özellikle “zarf”, “edat”, “isim “veya “sıfat” olarak da kullanılırlar ve önüne geldikleri fiillerin vurgusuna da sahiptirler. Sayıları bir hayli fazla olan ayrılabilen eklerden yaygın olarak kullanılanları aşağıdaki kutucukta derlenmiştir:

ab-, an-, auf-, aus-, ein-, los-, mit-, vor-, weg-, weiter-

Präfix (önek)	Verb (fiil)	neues Verb (yeni fiil)
auf	machen	aufmachen

Aşağıdaki tabloda örnek olarak birtakım ayrılabilen fiiller derlenmiştir:

Fiil	Önek	Ayrılabilen Fiil
holen almak	ab-	abholen birini bir yere gidip almak
fangen yakalamak	an-	anfangen başlamak
machen yapmak	auf-	aufmachen açmak
denken düşünmek	aus-	ausdenken planlamak, kavramak
kaufen satın almak	ein-	einkaufen  alışveriş yapmak
sehen bakmak	fern-	fernsehen televizyon izlemek
kommen gelmek	her-	herkommen buraya gelmek
kommen gelmek	los-	loskommen kurtulmak
kommen gelmek	mit-	mitkommen birlikte gitmek
sehen bakmak	vor-	vorsehen öngörmek
fahren sürmek	weg-	wegfahren yola çıkmak, gitmek
geben vermek	weiter-	weitergeben iletmek, geçirmek

“Peki, Almancada ayrılabilen fiillerdeki fiil çekimleri nasıl olmaktadır?” Aşağıdaki tabloda machen fiilinin çekimi ile ayrılabilen ek auf ile yapılmış aufmachen fiilinin çekimi gösterilmiştir:

Zamir	machen (yapmak)	aufmachen (açmak)
ich	mache	mache … auf
du	machst	machst … auf
er/sie/es	macht	macht … auf
wir	machen	machen … auf
ihr	macht	macht … auf
sie/Sie	machen	machen … auf

İki fiilimizi adım adım inceleyelim. İlk olarak machen fiilindeki vurguya baktığımızda vurgunun a harfi üzerinde olduğu görülmektedir. Buna karşılık aufmachen fiilindeki vurgu ise ayrılabilen ek “auf” üzerinde “au“ harflerinde olduğu görülmektedir.

Yukarıdaki tabloda gördüğünüz üzere fiillerimizin “machen” kısmı aynı şekilde çekimlenmiştir. Ayrılabilen ek auf ise üç nokta (…) şeklinde ayrı yazılmıştır. Burada kast edilen şey ise, ayrılabilen fiillerde bu ekler cümlenin en sonuna gittiğidir. Aşağıdaki örneği inceleyin:

🇩🇪 Was machen wir jetzt? (normal fiil)
🇹🇷 Şimdi ne yapacağız?
🇩🇪 Ich mache das Fenster auf. (ayrılamayan fiil)
🇹🇷 Ben pencereyi açıyorum.

Görüldüğü üzere ayrılabilen ek, cümle ne kadar uzun olursa olsun, cümlenin en sonuna doğru gitmiştir. Ana fiil ise cümledeki zamana göre çekimlenmiştir. Daha fazla örnek için:

🇩🇪 Der Schulbus fährt morgens um 06.30 ab.
🇹🇷 Okul otobüsü sabahları altı buçukta hareket eder.
🇩🇪 Wann kommt der Schulbus an?
🇹🇷 Otobüs ne zaman geliyor (varıyor)?
🇩🇪 Ich stehe um 6 Uhr auf.
🇹🇷 Ben saat 6’da kalkarım.

Almancada Ayrılabilen Fiiller ile Modal Yardımcı Fiillerin Kullanımı

Eğer cümlede “tarz fiilerinden” biri kullanılmışsa fiildeki ayrılabilen ek fiilden ayrılmaz ve fiil mastar halinde cümlenin sonuna gönderilir.

🇩🇪 Er will den film vorspielen.
🇹🇷 O filmde rol almak istiyor.
🇩🇪 Wann musst der Schulbus ankommen?
🇹🇷 Okul otobüsünün ne zaman varması gerekiyor?
🇩🇪 Meine Schwester muss um zehn Uhr aufstehen.
🇹🇷 Kız kardeşim saat onda kalkmak zorunda.

Untrennbare Verben (Ayrılamayan fiiller)

Adından da anlaşılacağı üzere, ayrılamayan fiillerde (Untrennbare Verben) fiile eklenen ek fiilden ayrılamaz. Bu tür önekler vurgusuz söylenir ve cümlede tek başına bulunamaz. Ayrılamayan eklerden yaygın bir şekilde kullanılanlar aşağıdaki kutucukta derlenmiştir:

be-, emp-, ent-, er-, ge-, ver-, zer-

Präfix (önek)	Verb (fiil)	neues Verb (yeni fiil)
be	stellen	bestellen

Aşağıdaki tabloda örnek olarak birtakım ayrılamayan fiiller derlenmiştir:

Fiil	Önek	Ayrılamayan Fiil
stellen koymak, yerleştirmek	be-	bestellen sipariş etmek, ısmarlamak
fehlen eksik olmak	emp-	empfehlen tavsiye etmek
gehen gitmek	ent-	entgehen kaçmak, kurtulmak
stehen durmak	er-	erstehen ortaya çıkmak, yeniden yapılmak
fallen düşmek	ge-	gefallen hoşuna gitmek
bringen getirmek	ver-	verbringen geçirmek
reißen kesmek, yırtmak	zer-	zerreißen yırtmak, parçalamak

“Peki, Almancada ayrılamayan fiillerde fiil çekimleri nasıl oluyor?” Aşağıdaki tabloda, stellen fiilinin çekimi ile ayrılamayan ek be ile yapılmış bestellen fiilinin çekimi örnek olarak çekimlenmiştir:

Zamir	stellen (koymak)	bestellen (ısmarlamak)
ich	stelle	bestelle
du	stellst	bestellst
er/sie/es	stellt	bestellt
wir	stellen	bestellen
ihr	stellt	bestellt
sie/Sie	stellen	bestellen

Benzer şekilde iki fiilimizi adım adım inceleyelim. İlk olarak stellen fiilindeki vurguya baktığımızda vurgunun “e” harfi üzerinde olduğu görülmektedir.

Buna karşılık, bestellen fiilindeki vurguya baktığımızda ise ayrılabilen eklerden farklı olarak vurgunun ek üzerinde değil de ana fiil üzerinde olduğu görülmektedir. Ayrıca ek ile oluşmuş fiilin fiil çekimlerinden ayrılmadığı görülmektedir. Örneğin:

🇩🇪 Ich zahle lieber mit Münzen.
🇹🇷 Ben jetonla ödemeyi tercih ederim.
🇩🇪 Thomas erzählt interessante Geschichten.
🇹🇷 Thomas ilginç hikayeler anlatıyor.

Görüldüğü üzere ayrılabilen fiillerden farklı olarak, ayrılamayan fiiller ana fiile bağlı olarak cümledeki zamana göre çekimlenmiştir. Daha fazla örnek için:

🇩🇪 Kannst du mich auf diesem Foto erkennen?
🇹🇷 Bu fotoğrafta beni tanıyabildin mi?
🇩🇪 Das Handy gehört mir.
🇹🇷 Cep telefonu bana ait.
🇩🇪 Thomas verkauft sein altes Auto.
🇹🇷 Thomas eski arabasını satıyor.

Fark edileceği üzere, her iki fiil tipinde de ana fiilin çekimini bilmeniz yeterli olmaktadır. Eklerin fiil çekimine bir etkisi olmamaktadır. Ayrıca sözlüklerde ayrılabilen fiiller genellikle ek olan kısmı koyu olarak yazılmaktadır.

❗ Almancada bazı fiillerde ayrılabilen ve ayrılamayan ekler beraber kullanılır. Ancak, bunlar birlikte olduğunda genellikle ayrılamayan ekler kuralı geçerli olur. Yani ek, fiil kökünden ayrılmaz.

Örneğin, “vereinbaren” fiilinde olduğu gibi. Bu fiil, “ver-” ve “ein-” ön ekleri ile oluşmuştur ve anlamı “anlaşmak” veya “kararlaştırmak” şeklindedir. Her ne kadar “ein-” ayrılabilen bir ek olsa da, “ver-” ek ile birlikte olduğunda, genel kural gereği fiilin bir parçası olarak kalır ve ayrılmaz. Dolayısıyla, “vereinbaren” fiili her zaman bir bütün olarak kullanılır ve ekleri ayrılmaz.

Aşağıdaki tabloda, Almancada ayrılabilen ve ayrılamayan fiillerin çeşitli durumlardaki kullanımları gösterilmiştir:

Durum	Ayrılabilen	Ayrılamayan
Präsens	Ich kaufe heute Essen ein.	Ich bestelle heute Pizza.
Perfekt	Ich habe gestern eingekauft.	Ich habe gestern Pizza bestellt.
Präteritum	Ich kaufte gestern ein.	Ich bestellte auch gestern Pizza.
mit Modalverb	Ich möchte heute einkaufen	Ich möchte heute Pizza bestellen.
Imperativ	Kauf doch auch mal ein!	Bestell dir doch eine Pizza!
im Nebensatz	Ich habe keine Zeit, weil ich heute einkaufe.	Ich habe viel Zeit, weil ich heute Pizza bestelle.
zu + Infinitiv	Ich habe Zeit, heute einzukaufen.	Ich habe Lust, Pizza zu bestellen.