Almancada Edilgen Çatı #1 (Passiv Präsens)

Almancada edilgen çatı (Passiv) edilgen eylem biçimidir ve bir cümlede özneye göre çatıyı belirtir. “Etken” “Edilgen” kelimelerinin anlamlarını bilmek konuyu anlamak adına oldukça önemlidir.

Almancada Edilgen Çatı (das Passiv)

Konu anlatımına ilk olarak etken ve edilgen ile neyi kast ediyoruz, bu iki yapının dil bilgisinde ne gibi bir görevi var onları açıklayalım.

➡️ Bir cümlede eylemin belirttiği bir iş, oluş ya da hareket bizzat cümlenin öznesi tarafından yapılıyorsa, bu tarz cümlelere etken cümle (Aktivsatz) denir. Örneğin:

Ich lese ein Buch.
Ben bir kitap okuyorum.

Yukarıdaki örnekte kitap okuma eylemini yapan gerçek bir özne (Subjekt) vardır ve bu özne, yani ich (ben) doğrudan yüklemde gösterilen işi, yani okuma eylemini yapan kişidir.

➡️ Buna karşılık edilgen cümleler farklıdır. Yüklemde gösterilen işi gerçekleştiren öznenin belli olmadığı, işin kim tarafından yapıldığının tahmin edilemediği ya da işi yapanın önemsiz olduğu cümlelere edilgen cümlel (Passivsatz) denir. Örneğin;

Das Buch wird gelesen.
Kitap okunuyor.

Yukarıdaki örnekte ise kitap okuma eylemini yapan gerçek bir özne yoktur veya önemsizdir. Zira burada vurgulanan işi yapan değil bizzat işin kendisi olan nesnedir (Objekt), yani kitabın okunmasıdır.

❗ Yani kısaca özetlersek bir cümlede gerçek bir özne varsa ve bu özne cümledeki fiilin gösterdiği işi yapıyorsa bu cümleye Aktiv (Etken) cümle denir. Buna karşılık bir cümlede özne yoksa, sadece birisi tarafından yapılan iş ve bu yapılandan etkilenen bir nesne varsa bu cümleye Passiv (Edilgen) cümle denir.

Şimdi Almancada edilgen çatı nasıl yapılır, çeşitleri nelerdir onu inceleyelim. Almancada edilgen cümleler kendi aralarında üçe ayrılır bunlar sırasıyla:

• Vorgangspassiv
• Zustandspassiv
• Passivsätze mit man

Bu yazımızda Almancada Vorgangspassiv nasıl yapılır onu inceleyeceğiz. Diğer iki başlık ayrı yazılarda detaylı bir şekilde incelenmiştir.

Passiv Präsens (Şimdiki Zamanda Edilgen Çatı)

Vorgangspassiv ile kurulan şimdiki zamandaki cümle yapısı aşağıdaki tabloda gösterildiği gibidir:

1	2	3	4
Subjekt (özne)	werden Präsens Çekimi	Objekt (nesne)	Partizip II (ortaç)

Vorgangspassiv yaparken asıl fiilin Partizip II çekimi kullanılırken, yardımcı fiil olarak kullanılan werden ise şahıslara göre şimdiki zaman çekimlenir.

❗ Unutmamak gerekir ki Präsens, Almancada hem şimdiki zaman hem de geniş zaman olarak kullanıldığı için Türkçe çevirilerde bu duruma dikkat etmek gerekir.

Aşağıdaki tabloda werden yardımcı fiilinin şimdiki zamanda şahıslara göre çekimi eklenmiştir:

ich	werde
du	wirst
er/sie/es	wird
wir	werden
ihr	werdet
sie/Sie	werden

Konuyla ilgili gene hatları açıkladığımıza göre sıra geldi örnek cümlelere. İlk olarak etken cümleleri edilgen cümlelere dönüştürdüğümüz örnekleri inceleyelim.

➡️ Aktivsatz (Etken cümle)
Thomas öffnet die Tür.
Thomas kapıyı açıyor.
➡️ Passivsatz (Edilgen cümle)
Die Tür wird geöffnet.
Kapı açılıyor.

Görüldüğü üzere edilgen cümlelerde özne önemsizdir ve yazılmasına gerek yoktur. Ancak ihtiyaç halinde edilgen cümlelere von veya durch edatlarıyla özne eklenebilir. Bu iki edatttan hangisinin kullanıldığı merak edilebilir. Eğer işi yapan özne insan ise von (tarafından) edatı kullanılır. Buna karşılık işi yapan kişi bir aracı ise ya da söz konusu iş insan dışında bir şey tarafından yapılıyorsa durch (aracılığıyla, ile, vasıtasıyla) edatı kullanılır.

Yalnız dikkat edilmesi gereken bir husus var; von edatı daima -e hali (Dativ) ile kullanılır. Von edatına kıyasla durch ise daima ismin -i hali (Akkusativ) ile kullanılır.

Kısaca özetlersek:

Etken –> Özne + Fiil _{Präsens çekimi} + Nesne
Edilgen –> Nesne + werden _{Präsens çekimi} + von + Dativ + Partizip II

Meine Mutter kocht das Essen.
Annem yemeği pişiriyor.
Das Essen wird von meiner Mutter gekocht.
Yemek annem tarafından pişiriliyor.

Etken –> Özne + Fiil _{Präsens çekimi} + Nesne
Edilgen –> Nesne + werden _{Präsens çekimi} + durch + Akkusativ + Partizip II

Die Züge transportieren die Soldaten.
Trenler askerleri taşıyor.
Die Soldaten werden durch die Züge transportiert.
Askerler trenler aracılığıyla taşınıyor.

Die Tür wird durch den Wind geöffnet. Kapı rüzgardan dolayı açılıyor.

Der Computer wird neu gestartet. Bilgisayar yeniden başlatılıyor.

Die besten Weine werden von den Franzosen produziert. En iyi şaraplar Fransızlar tarafından üretilir.

Tee wird in der Türkei häufig konsumiert. Çay Türkiye’de yaygın olarak tüketilmektedir.

In der Türkei wird viel Tee getrunken. Türkiye’de çok çay içilir.

❗ Ne yazık ki Almancada her etken cümle, edilgen bir cümleye dönüştürülememektedir. Bunun nedeni ise fiillerde geçişlilik-geçişsizlik olarak adlandırılan bir durumun varlığıdır. Kısaca geçişli fiilleri nesnesi olan veya nesne alabilen fiiller olarak tanımlayabiliriz. Haliyle içinde geçişsiz fiil olan etken bir cümleyi edilgen bir cümleye dönüştüremeyiz.

❗ Özne daima yalın halde bulunur. Bu yüzden etken cümlede ismin -i halinde bulunan nesne ile edilgen cümle yapıldığında yalın hale geçer.

Dein Bruder isst deinen Hamburger_{(Akkusativobjekt).}
Kardeşin senin hamburgerini yiyor.
Dein Hamburger_(Nominativ) wird von deinem Bruder gegessen.
Senin hamburgerin kardeşin tarafından yiyiliyor.

Konuyu daha fazla uzatmamak adına diğer zamanlardaki etken yapılar ayrı sayfalarda detaylıca anlatılmıştır.

• Präsens
• Präteritum
• Perfekt
• Plusquamperfekt
• Futur I
• Modalverben