Almancada Edilgen Çatı #1 (Passiv Präsens)

Almancada edilgen çatı (Passiv) edilgen eylem biçimidir ve bir cümlede özneye göre çatıyı belirtir. “Etken” “Edilgen” kelimelerinin anlamlarını bilmek konuyu anlamak adına oldukça önemlidir.

Almancada Edilgen Çatı (das Passiv)

Bir cümlede eylemin belirttiği bir iş, oluş ya da hareket bizzat cümlenin öznesi tarafından yapılıyorsa, o cümleye etken cümle (Aktivsatz) denir. Etken cümlede, etken (aktiv) durumda olan bir özne (Subjekt) ve çoğu kez öznenin etkilediği ve edilgen (passiv) durumda olan bir nesne (Objekt) vardır.

Yani bir cümlede özne varsa ve bu özne cümledeki fiilin gösterdiği işi yapıyorsa bu cümleye Aktiv (Etken) bir cümle denir.

Buna karşılık edilgen cümlede (Passivsatz) ise cümlenin öznesi edilgen durumdadır ve iş başkası tarafından yapılır. Yani bir cümlede özne yoksa, sadece birisi tarafından yapılan iş ve bu yapılandan etkilenen bir şey varsa bu cümle Passiv (Edilgen) bir cümledir.

Aktivsatz (Etken Cümle)	Ich schreibe den Brief. Ben mektubu yazıyorum.
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Der Brief wird von mir geschrieben. Mektup benim tarafımdan yazılıyor.

Yukarıdaki cümlede etken bir cümlenin edilgen bir formata dönüşümü gösterilmektedir. Edilgen bir cümle için üç şey gereklidir.

1. werden yardımcı eylemi
2. Esas fiilin 3. hali (Partizip Perfekt)
3. İşin kimin tarafından yapıldığını belirten von veya durch edatı

Bunlardan ilk ikisinin mutlaka olması gerekir. Bir işin kimin tarafından yapıldığı ise her zaman belirtilmez. Bu nedenle üçüncüsü zorunlu değildir.

Zira etken cümlelerde, eylemi gerçekleştiren özneden ziyade eylemin bizzat kendisini vurgulandığı için özellikle özne bilinmediğinde, açıkça tanımlanamadığında veya önemsiz olduğunda öznenin kullanılmasına gerek kalmaz.

Örneğin, “Thomas öffnet die Tür.” (Thomas kapıyı açıyor.) Cümlesinde cümlede işi yapan “Thomas “, yapılan iş ise “kapının açılmasıdır”. Bu cümle etken bir cümledir, çünkü öznesi vardır ve fiili yapan bu öznedir.

Eğer bu cümle “Kapı açılıyor” şeklinde söylenseydi, fark edileceği gibi bu cümlede işi kimin yapmış olduğu söylenmemiş, sadece yapılan iş verilmiş olurdu. Bu cümle ise edilgen bir cümledir.

Edilgen cümlelerde özne bulunmaması, öznenin ya bilinmemesinden ya da önemli olmamasındandır. Önemli olan sadece yapılan iş ve bu işten etkilenen nesnedir. Bu cümlelerde fiillerden önce gelen isimler birer özne değil, fiilden etkilenen isimler, yani dil bilgisi deyimiyle nesnelerdir.

Passiv Präsens (Şimdiki Zamanda Edilgen Çatı)

Şimdiki zamanda kullanılan etken cümlelerdeki fiiller, fiillerin Partizip Perfekt halleri ve werden yardımcı fiilinin birlikte kullanılmasıyla meydana gelirler.

Infinitiv Präsens (etken)	Partizip Perfekt + werden (edilgen)
schreiben yazmak	geschrieben werden yazılmak
machen yapmak	gemacht werden yapılmak
sehen görmek	gesehen werden görülmek

Etken cümlenin yardımcı fiili olan werden fiili, şahısların şimdiki zamandaki formatına göre çekimlenir:

ich	werde
du	wirst
er/sie/es	wird
wir	werden
ihr	werdet
sie/Sie	werden

Cümle kurulurken werden yardımcı fiili cümlenin öznesine göre şimdiki zaman kurallarına çekimlenir. Ardından da cümlenin ana fiili Partizip Perfekt haline getirilip cümlenin en sonuna gönderilir.

Präsens, Almancada hem şimdiki zaman hem de geniş zaman olarak kullanıldığı için Türkçe çevirilerde bu duruma dikkat etmek gerekir.

Aşağıdaki tabloda etken cümlelerin edilgen hale dönüşümü gösterilmiştir:

Aktivsatz (Etken Cümle)	Meine Mutter kocht das Essen. Annem yemeği pişiriyor.
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Das Essen wird gekocht. Yemek pişirildi.
Aktivsatz (Etken Cümle)	Sie macht die Betten. Yatakları o yapıyor.
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Die Betten werden gemacht. Yataklar yapıldı.

Eğer özne beliritilecekse de von ya da durch edatları kullanılır. Böylece bir işin kimin tarafından ya da kimin aracılığıyla yapıldığı gösterilmiş olur.

Bir iş bir kişi tarafından yapılıyorsa von edatı, eğer işi yapan kişi bir aracı ise ya da söz konusu iş kişilerin dışında biri tarafından yapılıyorsa durch edatı kullanılır. Yalnız dikkat edilmesi gereken bir husus var; von edatı daima -e hali (Dativ) ile kullanılırken durch ise daima -i hali (Akkusativ) kullanılır.

🔊	Der Kranke wird vom Arzt operiert Hasta doktor tarafından ameliyat ediliyor.
🔊	Das Formular wird vom Auländer ausgefült. Form yabancı tarafından dolduruluyor.
🔊	Die Nachricht wird durch einen Boten überbracht. Mesaj bir elçi vasıtasıyla iletiliyor.
🔊	Diese Stadt wird durch das Erdbeben zerstört. Bu şehir depremle yerle bir olacak.
🔊	Die Gäste werden von uns eingeladen. Misafir bizim tarafımızdan davet ediliyor.

Her etken cümle, edilgen bir cümleye dönüştürülememektedir. Haliyle etken bir cümleyi (Aktivsatz), edilgen bir cümleye dönüştürürken cümledeki fiilin geçişli olup olmamasına bakılır.

Eğer etken cümledeki fiil geçişsiz (intransitiv) bir fiil ise bu cümle edilgen bir cümleye dönüştürülemez. Etken cümlenin edilgen bir cümleye dönüştürülebilmesi için muhakkak geçişli (transitiv) bir fiilin olması ve bu fiile bağlı bir nesne (Akkusativobjekt) olması gerekmektedir.

Etken cümledeki nesne, edilgen cümleye dönüştürüldüğünde özne (Subjekt) olduğu için haliyle -i halinde kalmaz ve yalın hale (Nominativ) geçer.

Aktivsatz (Etken Cümle)	Er findet den Schlüssel (Akkusativobjekt). O, anahtarı buluyor.
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Der Schlüssel (Subjekt) wird von ihm gefunden. Anahtar onun tarafından bulunuyor.

Öznesi Olmayan Passiv Cümleler

Etken bir cümlede nesne (Akkusativobjekt) yoksa, edilgen cümle öznesiz kalır. Bu tarz cümlelere Almancada Subjektlose Passivsätze adı verilir. Böyle bir durumda, etken cümlede Dativobjekt olabilir ya da olmayabilir.

Edilgen cümlenin öznesiz kaldığı bu tarz durumlarda özne olarak ya es belirsiz zamiri kullanılır (soru cümleleri hariç) ya da cümle içinden herhangi bir öge alınıp öznenin yerine o öge koyulur. Böylece öznenin yeri doldurulmuş olur. Cümledeki vurgu da haliyle özne konumuna geçen ögede olur.

Bu tarz durumlarda kişilere göre çekilecek olan eylem her zaman 3. tekil şahıs zamirine göre çekimlenir. Ayrıca Dativobjekti olan etken bir cümle, edilgen bir cümleye çevirilirken Dativobjekt hiçbir zaman değiştirilmez ve edilgen cümlede de Dativobjekt olarak kalmaya devam eder.

Aktivsatz (Etken Cümle)	Er dankt heute dem Lehrer (Dativobjekt). O, bugün öğretmene teşekkür ediyor.
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Dem Lehrer (Dativobjekt) wird heute von ihm gedankt. Bugün onun tarafından öğretmene teşekkür ediliyor.
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Es wird heute von ihm dem Lehrer (Dativobjekt) gedankt. Bugün onun tarafından öğretmene teşekkür ediliyor.
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Heute wird von ihm dem Lehrer (Dativobjekt) gedankt. Onun tarafından öğretmene bugün teşekkür ediliyor.
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Von ihm wird heute dem Lehrer (Dativobjekt) gedankt. Bugün öğretmene onun tarafından teşekkür ediliyor.

Ayrıca Almancada öznesi man belgisiz zamiri olan etken cümleler de bulunmaktadır. Cümledeki anlama edilgenlik katan böylesi cümlelerde işin kimin tarafından yapıldığı zaten belirtilmediği için von kullanılmaz.

Aktivsatz (Etken Cümle)	Man trinkt jeden Tag Kaffee. Her gün kahve içilir. (İnsan her gün kahve içer.)
(Passivsatz) Edilgen Cümle	Jeden Tag wird Kaffee getrunken. Her gün kahve içilir.

Almancada edilgen çatı zaman yapılarıyla da kullanılmaktadır. Bu yazımızda sadece şimdiki zaman versiyonu olan Passiv Präsens anlatılmıştır.

Yazıyı uzatmamak adına ilgili yazılara aşağıdakiler aracılığıyla ulaşabilirsiniz:

• Passiv Präteritum
• Passiv Perfekt
• Passiv Plusquamperfekt