Almancada İsimler ve Özellikleri

Dil bilgisi açısından, isimler; canlı, cansız tüm varlıkları ve kavramları ifade etmemizi sağlayan kelime gruplarıdır. Öyle ki, size bir fil hayal etmenizi söylesem herkes farklı farklı hayal etse de üç aşağı beş yukarı hemfikir olacağımız bir noktada buluşuruz. İşte dilbilgisel olarak isimler bizde böylesi bir iletişimi sağlayan araçtır. Bu bütün dillerde görebileceğiniz ortak bir özelliktir. Benzer şekilde, Almancada da isimler, benzer bir işlevi yerine getirirken. O halde konumuza başlayalım.

Almancada İsimler (Substantive)

Almancada isim, dil bilgisel olarak “Nomen” ve “Substantive” olarak iki farklı kelimeyle ifade edilir. Eğer başka kaynaklarda bu ikisine rastlarsanız kafanız karışmasın. Benzer bir gruplandırmayı Türkçede de yapmaktayız. Zira biz kelimeleri “isim” ve “fiil” olmak üzere iki temel kategoriye böleriz. Fiil ile sadece fiiller kastedilirken isim, sıfat, zarf ve zamir vb. diğer geri kalan kelime grupları ise isim olarak kategorize edilir. Evet, benzer bir bakış açısı Almancada da vardır ve dil bilgisi olarak bu kategorilendirmeye “Nomen” denir. Buna karşılık “Substantive” terimi ise yalnızca nesneler, kişiler, hayvanlar, yerler, kavramlar gibi şeyleri ifade eden kelimeleri kapsar.

Biz bu dersimizde isimleri “Substantive” olarak adlandırıp o şekilde inceleyeceğiz. İsimler sayesinde kavramları, varlıkları tanıyabilmemiz, tanıtabilmemiz ve onları birbirlerinden ayırabilmemiz mümkün hale gelmiştir. Ancak sahip olduğu özelliklerden ötürü isimler çeşitli alt kategorilerde incelenmiştir.

Her ne kadar Türkçe ile büyük benzerlik gösterse de Almancada isimler birtakım nevi şahsına münhasır özelliklere de sahiptir. Türkçeden farklı olarak Almancada istisnasız her isim, cümlenin neresinde olursa olsun büyük harfle yazılır ve bu yüzden bir cümleyi oluşturan kelimelerden hangisinin isim olduğu anlamı bilinmese dahi kolayca tespit edilebilir.

İki dil arasındaki farklılıklardan belki de en büyüğü ise Almancada her isim için atanmış bir dil bilgisel cinsiyeti olmasıdır. Evet! Cinsiyet. “Cinsiyet ne alaka ya?” Dediğinizi duyar gibiyim. Her şeyden önce, Almanca isimlerin cinsiyetinin olması ile, bahsettiği kişinin veya şeyin biyolojik cinsiyeti kast edilmediğini vurgulamak istiyorum. Zira burada, her ne kadar bağlantılı olsa da bir çeşit biyolojik cinsiyetten öte dil bilgisel bir cinsiyetten bahsedilmektedir.

Almancada İsimlerin Cinsiyeti

Almancadaki her bir isim; eril (masculine), dişil (feminine) veya nötr (neuter) olmak üzere üç cinsiyetten birine atanmıştır ve bu atama işlemi “artikeller” vasıtasıyla sağlanır.

Dolayısıyla her bir ismin dil bilgisel cinsiyetini gösteren bir artikeli vardır. Bundan dolayı kelime çalışması yaparken öğreneceğiniz isimleri kesinlikle artikelleriyle beraber ezberlemeniz tavsiye edilir. Zira ileri gramer konularında doğru artikeli bilmek oldukça önemli olacaktır. O halde artikellerden devam edelim. Almancada artikeller, “der”, “die” ve “das” olmak üzere üçe ayrılır ve isimlerdeki cinsiyeti anlatan “erillik”, “dişillik” ve “nötrlük” bu artikeller vasıtasıyla sağlanır.

Tekrar hatırlatmak istiyorum; dil bilgisel cinsiyet, isimleri sınıflandırmak için bir sistemdir ve “doğal” cinsiyet ile aynı şey değildir. Dolayısıyla Almancada her bir isim “eril”, “dişil” veya “nötr” cinsiyetten birini alır.

Sıra geldi “Peki, hangi cinsiyet hangi artikel tarafından temsil ediliyor?” sorusunu cevaplamaya. Aşağıdaki tablo bu soruya ziyadesiyle yanıt verecektir. Bakınız:

Cinsiyet	➡️	Artikel
Eril	➡️	der
der Apfel (elma) der Mann (adam)
Dişil	➡️	die
die Blume (çiçek) die Frau (kadın)
Nötr	➡️	das
das Auto (araba) das Kind (çocuk)

Yukarıdaki örnekleri incelediğinizde, dil bilgisel cinsiyetin biyolojik cinsiyetten çok daha geniş bir kapsama hitap ettiği görülmektedir.

Bu arada, Almancada isimlerin çoğul halleri ayrı bir konu olarak detaylıca anlatılmıştır. Bundan dolayı bu derste kısa bir bilgilendirme yapmakla yetineceğiz. Almancada cinsiyet farklılıkları yalnızca tekil isimlerde geçerlidir. Yani tekil halde isimlerin artikeli her ne olursa olsun çoğul yapılmak istendiğinde istisnasız hepsi “die” olur.

Tekil	➡️	Çoğul
Eril (der) der Apfel (elma)	➡️	die die Äpfel (elmalar)
Dişil (die) die Blume (çiçek)	➡️	die die Blumen (çiçekler)
Nötr (das) das Auto (araba)	➡️	die die Autos (arabalar)

Yaptığım araştırmalar sonucunda, Almanca’da çoğul artikel olarak neden “die” tercih edildiği sorusuna ilginç bir açıklama buldum. Buna göre, “die” artikelinin tercih edilmesinin sebebi, dişilerin üreme fonksiyonu nedeniyle çoğullukla ilişkilendirilmiş olabileceği yönünde. Yani, “der” veya “das” yerine “die” kullanılması, bu çoğul atıfa dayandırılıyor. Tabii bu açıklamanın ne kadar doğru olduğu tartışmaya açık bir konu.

Genel olarak Almancada her ismin bir artikeli olsa da, bazı durumlarda bunu kullanmak tercih edilmemektedir. Mesela, Almancada şahıs isimlerinin artikelleri kullanılmaz. Yine de, “Güney Almanya”, “Avusturya” ve “İsviçre” gibi bölgelerde özel isimlerden önce artikel kullanımı görülmektedir. Siz de görürseniz şaşırmayın. Bunu da şu şekilde yapıyoruz:

• Kadınlar için “die” kullanılır:
  • 🇩🇪 Hallo, ich bin die Anna.
  • 🇹🇷 Selam, ben Anna.
• Erkekler için “der” kullanılır:
  • 🇩🇪 Bist du der Thomas?
  • 🇹🇷 Sen Tomas mısın?

Başlarda kelime ezberlerken muhakkak onları artikelleriyle beraber öğrenin. Zira ilerleyen gramer konularında bu durumun önemini daha yakından fark edeceksiniz…