Almancada İsimler ve Özellikleri

Almancada isimler, yani (Nomen, Substantive) anlam yönünden somut (Konkreta) ve soyut (Abstraka) olmak üzere ikiye ayrılır ve oldukça önemli bir konudur. Ayrıca isimler, özel isim (Eigennamen) ve cins isim (Gattungsnamen) olmak üzere kendi aralarında ikiye ayrılır.

Ayrıca yapıları açısından isimler, basit (einfach), bileşik (zusammengesetz) ve türemiş (abgeleitet) olmak üzere üç guruba ayrılır.

Almancada İsimler: Nomen

“İsim” (ad), canlıları, nesneleri, nesneleri, yerleri, fikirleri veya süreçleri adlandıran kelimelerdir. Mesela erkek, kadın, Rihanna. Ayrıca Almancada istisnasız her isim büyük harfle yazılır ve bu yüzden cümledeki ismin kelime manası bilinmese de kolayca tanınır.

Türkçeye nazaran Almancada isimler arasında bazı farklılıklar vardır. Almancada her isim için atanmış bir cinsiyet vardır. Evet! Cinsiyet ve “Cinsiyet ne alaka ya?” Dediğinizi duyabiliyorum. Her şeyden önce, Almanca isimlerin cinsiyetinin, bahsettiği kişinin veya şeyin biyolojik cinsiyeti kast edilmediğinin bilinmesi önemlidir. Burada bir çeşit biyolojik cinsiyetten öte grametik cinsiyetten bahsedilmektedir.

Almancada İsimler ve Cinsiyeti

Almancada görebileceğiniz her isim eril (MASCULINE), dişil (FEMININE) veya nötr (NEUTER) olmak üzere üç cinsiyetten birine atanmıştır. Bu durum her ismin sahip olması gereken “Artikel” kullanılarak sağlanır. Almancada isimler “Artikel” (tanımlık) denilen bazı eklerle birlikte kullanılmaktadır. Özellikle kelime çalışması yapılırken kesinlikle artikelleriyle beraber ezberlenmelidir.

Bir ismin eril mi, dişil mi veya nötr mü olduğunu genellikle tahmin edilemese de bazı ipuçlarıyla ismin cinsiyeti bulunabilir. Artikeller, Almancada doğru cümle kurmanın anahtarıdır desek yeridir.

Artikeller “der, die, das” olmak üzere üçe ayrılır. İsimlerdeki cinsiyet bu artikeller vasıtasıyla sağlanır. Tekrar hatırlatmakta fayda var; Dil bilgisel cinsiyet, isimleri sınıflandırmak için bir sistemdir ve ‘doğal’ cinsiyet ile aynı değildir ve nesneler de eril, dişil veya nötr cinsiyetli olabilir.

Eril —> Der, Dişil —> Die, Nötür —> Das

Eril: der Apfel, Dişil: die Blume, Nötr: das Auto

Dikkatinizi çekeceği üzere Almancada her isim büyük harfle başlar. Almancadaki isimlerin çoğulları ayrı bir konu olarak yazılacaktır. Şimdilik kısaca bahsedelim. Cinsiyet farklılıkları yalnızca tekil isimlerde geçerlidir. Çoğul isimlerin artikelleri istisnasız “die” olur.

der Apfel —> die Äpfel, die Blume —> die Blumen, das Auto —> die Autos

Genel olarak Almancada her isme mutlaka artikel gelmeliyse de bazı durumlarda tercih edilmemektedir. Ancak Güney Almanya, Avusturya ve İsviçre’de isimlerden önce dahi artikel koymak oldukça yaygındır. Artikel kadınlar için “die” olur: Hallo, ich bin die Anna. (Selam, ben Anna.) Artikel erkekler için “der” olur: Bist du der Thomas? (Sen Tomas mısın?)

Gördüğünüz gibi kelimeleri ezberlerken artikelleriyle birlikte öğrenmek oldukça önemli. İlerleyen gramer konularında bu durumun önemini daha yakından tanıyacaksınız. O yüzden artikellerle ezber oldukça önemli. Bu konuda ciddiyetinizi elden bırakmamanızı tavsiye ederiz.

Artikellerle ilgili detaylı anlatım ilgili konuda yapılmıştır, şimdilik Almancada isimlerin dil bilgisel kullanımlarına değineceğiz.

Nomen Deklination: İsim Çekimleri

Almancada çekim iki ana gruba ayrılır;

• Sıfat, artikel ve isimlerin çekimleri
• Fiillerin çekimleri

Birinci gruptakilerin çekimlerine Deklination denilirken ikinci gruptakilere ise Konjugation denilmektedir.

Biz konumuz gereği isimlerin çekimleri olan Deklination der Substantive‘i anlatacağız. Deklination der Substantive üç gruba ayrılır;

1. Kuvvetli çekim (Starke Deklination)
2. Zayıf çekim (Schwache Deklination)
3. Karışık çekim (Gemischte Deklination)

İsimlerin çekimleri yapılırken dört hal durumu söz konusudur; bu dört ismin hal durumuna detaylarıyla değinmeyeceğiz sadece isimlerle kullanılmasından ötürü bunları başlangıç olarak bilmenin ilerleyen konularda yardımı olacağını düşünüyoruz.

Hal Durumları	Örnek	Türkçedeki eşdeğer ekler
Nominativ Yalın hal	kadın	–
Akkusativ belirtme hali	kadını	-ı,-i,-u,-ü,-yı, -yi, -yu, -yü
Dativ yönelme hali	kadına	-a, -e, -ye, -ya
Genitiv tamlayan hali	kadının	-ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün

Hal Durumları	Kişi	Nesne
Nominativ Yalın hal	wer kim	was ne
Akkusativ belirtme hali	wen kimi	was neyi
Dativ yönelme hali (e-hali)	wem kime	–
Genitiv (in-hali) tamlayan hali	wessen kimin	wessen neyin

Yukarıdaki sorularla da cümledeki hal durumu öğrenilebilir. Nominativ öğrenmek için yükleme kişiler için wer, nesneler için was sorusu sorulur. Bu soruya cevap veren öge yalın durumdadır. Akkusativ için benzer şekilde wen ya da was, Dativ için wem, Genitiv için wessen sorusu yükleme sorulur.

Şimdi gelelim Deklination der Substantive başlıklarını ayı ayrı incelemeye.

Kuvvetli çekim (Starke Deklination)

İsimlerin büyük çoğunluğu kuvvetli çekime göre çekimlenir. Aşağıdaki tabloda ismin dört haline göre kuvvetli çekim gösterilmiştir;

Hal durumları	der eril	die dişil	das nötr
Yalın Hal	der Freund	die Dame	das Haus
	ein Freund	eine Dame	ein Haus
İ Hali	den Freund	die Dame	das Haus
	einen Freund	eine Dame	ein Haus
E Hali	dem Freund	der Dame	dem Haus
	einem Freund	einer Dame	einem Haus
İn Hali	des Freundes	der Dame	des Hauses
	eines Freundes	einer Dame	eines Hauses

• Artikeli der ya da das olanlar Genitiv’de genel olarak tek heceli ise -es birden fazla heceliyse -s eki alır.
• -s, -x, -z, -tz ile biten isimler Genitiv’de -es eki alır.
• Özel isimlerde Genitiv isme -s eki getirilerek tamlayan durumu yapılır.

Zayıf çekim (Schwache Deklination)

Sayıları kuvvetli çekime göre oldukça azdır. Ayrıca bu kategorideki isimlerin çoğunlukla der artikeline sahiptir. Özellikle -and, -ant, -ent, -ist gibi eklerle biten isimler bu kategoridedir. Bu tür kelimeler sözlüklerde yanında parantez içinde -n veya -en eki belirtilerek verilir. Mensch (-en)

Karışık çekim (Gemischte Deklination)

Sayıca oldukça az olan bu kategorideki isimler hem kuvvetli hem de zayıf çekilir. Artikelleri der ya da das olur.

Kısa bir özetleme yapmak gerekirse;

# Artikeli der olup da çoğul hali -en veya -n eki ile biten isimler İsmin e-halinde (Dativ) yalın halde çoğulunda aldığı eki (-en) alır.

Yalın Hal	Çoğul Yalın Hal	E-Hali	Çoğul E-Hali
der Soldat	die Soldaten	dem Soldaten	den Soldaten

# İsmin E-hali (Dativ) çoğul halinde -n veya -s ile biten isimler hariç, -r, -e gibi sonları olan isimler e-hali çoğulunda -n eki alır.

Yalın Hal	Çoğul Yalın Hal	E-Hali	Çoğul E-Hali
das Kind	die Kinder	dem Kind	den Kindern
das Auto	die Autos	dem Auto	den Autos

# Zayıf eril olarak adlandırılan bazı isimler (genel olarak and, – ant, – aph, – arch, – at, – ent, -et, – ist, – krat, – log, – nom, – on ekleriyle biten isimler) ismin yalın hali (Nominativ) hariç tekil ve çoğul halde –n veya –en eki alırlar;

Hal	Tekil	Çoğul
Nominativ	der Junge	die Jungen
Akkusativ	den Jungen	die Jungen
Dativ	dem Jungen	den Jungen
Genitiv	des Jungen	der Jungen

# artikeli der ve das olan isimler ismin in halinde –s veya –es eki alırlar;

Yalın Hal	İn-Hali
das Fenster	des Fensters

# Daha çok eski Almancada, düzenli eril ve nötr isimler, özellikle tek heceli olanlar ismin e-halinde (Dativ) –e eki eklenir. Ancak -e eki eklenmese de yanlış olmayacaktır. Daha çok yazılı ifadelerde bu durum kullanılsa da günümüzde bu ifade pek kullanılmamaktadır.

Yalın Hal	E-Hali
das Haus	dem Hause