Almancada Emir Kipi (Imperativ)

Merhabalar! Bu dersimizde, bazı noktalarıyla kafa karışıklığına yol açan emir kipi konusunu inceleyeceğiz. Almancada emir kipi (Imperativ) eylemin yapılması gerektiğini buyurarak anlatan, bir işin yapılması gerektiğini emir şeklinde belirten bir dilek kipidir.

Almancada Emir Kipi

Türkçede emir kipi için belirli bir ek yoktur. Çekim, şahıs ekleriyle yapılmaktadır. Bir diğer önemli kural olarak birinci tekil ve birinci çoğul şahıslarda çekimi yoktur. Zaten insan kendisine, kendimize emretmez değil mi? Neyse, konumuza dönelim.

Türkçede birinci tekil ve çoğul kişiler için emir kipi kullanımı yoktur. İkinci tekil kişi için emir kipi, fiilin kök halinin kullanılmasıyla oluşturulur; yani herhangi bir ek kullanımı olmaz, sadece fiilin mastar eki kaldırılır. İkinci çoğul kişi için ise fiilin köküne “-in” veya “-iniz” ekleri getirilir. Bu ekler, ünlü uyumuna göre şekillenir. Üçüncü tekil ve çoğul kişiler için de “-sin” veya “-sinler” ekleri kullanılır. Bu ekler de ünlü uyumuna uyar. Örnek olarak “yapmak” fiilini inceleyelim:

Şahıs	Fiil Kökü	Emir Kipi
ben	yap	YOK
sen	yap	yap!
o	yap	yap-sın!
biz	yap	YOK
siz	yap	yap-ın(ız)!
onlar	yap	yap-sın(lar)!

Neden bunları anlattım? Çünkü benzer bir kullanım mantığı Almancada da var da ondan. Tabi ki, Aralarında bazı farklar var ama konuyu ziyadesiyle anlamak adına bunları bilmenin faydalı olacağını düşündüm. Almancada emir kipi yapılırken direkt olarak üç kişiye emredilebilir. Bunlar sırasıyla

1. du : sen (tekil kişi için)
2. ihr : siz, sizler (çoğul kişiler için)
3. Sie : siz (saygı formu için)

Şimdi gelelim zurnanın zırt dediği yere… Emir kipi, yapısı itibariyle öznenin belirtilmediği cümlelerde karşımıza çıkar çünkü emir ifadeleri doğrudan muhataba yöneliktir. Haliyle muhatap olduğumuz kişiye ya tekil ya da çoğul gözüyle bakar. Bir de bunu kibar bir şekilde ifade etmek istiyor muyuz istemiyor muyuz ona bakarız. Aslında bütün mesele bundan ibarettir.

Evet, bütün mesele bundan ibaret: Eğer Almancada emir cümlesi kuracağımız kişi tekil bir kişiyse “du” şahıs zamirini, çoğul kişilerse “ihr” şahıs zamirini eğer kibar bir formda söylemek istiyorsak -tekil veya çoğul fark etmez- “Sie” şahız zamirini kullanırız.

Yani “du” şahıs zamiri akıllara 2. tekil şahıs zamiri olan “sen“ olarak yer ettiği için kafa karışıklığı oluşturuyor. Tekil kişi denilince aklınıza “sen” gelmesin “du“ gelsin. Biz Almancada emir cümleleri yaparken tekil kişi için “du” kullanırız derken tekil kişi olan muhatabımızı kastediyoruz. Bu kişi bir başkasına “er,” “sie,” “du,” “Anna,” “Thomas” vb. kişiler canlanabilir. Ama sakin olun, tek mi tek, o zaman “du” şahıs zamirini yapıştırın gitsin.

Yeri gelmişken emir kipinin zaman bildirmediğini, dilek kipi olduğunu, dolayısıyla diğer zamanlarda bir kullanım formunun olmadığını belirtmek isterim.

Evet, az önce “yapmak” fiilinin Türkçe olarak nasıl emir kipi yapıldığını tablolaştırmıştık. Şimdi, aynı şeyi “yapmak” fiilinin Almanca karşılığı olan “machen” fiili ile yapalım bakalım nasıl oluyormuş emir kipi…

Şahıs	Fiil Kökü	Emir Kipi
ich ben	mach yap	✖️ ✖️
du* sen	mach yap	mach(e)! yap!
er/sie/es o	mach yap	✖️ yapsın!
wir biz	mach yap	✖️ ✖️
ihr* siz	mach yap	macht! yapın!
sie onlar	mach yap	✖️ yapsın(lar)!
Sie* Siz	mach yap	machen Sie! yapınız!

Yukarıdaki tablo sayesinde Almanca ve Türkçede emir kipinin nasıl yapıldığını iyice öğrenmiş olduk diye düşünüyorum. Tabloda “du” şahıs zamirinin olduğu emir kipinde “-e” ekinin parantez içinde yazıldığı dikkatinizi çekmiş ve bunun neden olduğunu merak etmiş olabilirsiniz.

Hemen açıklayayım. “Machen” fiilinin düzenli bir fiil olduğunu söyleyeyim öncelikle. Almancada tekil bir kişiye emrederken iki türlü yaparız; ya mastar ekini kaldırıp fiilin kökünü olduğu gibi söyleriz ya da fiilin köküne fazladan bir “-e” eki getiririz. Peki, bunu neye göre yapıyoruz? O da şöyle: Eğer şimdiki zaman çekimlerindeki fiil köklerinde ses değişimi olan düzensiz bir fiil ile emir cümlesi yapıyorsak “-e” ekini getirmiyoruz. Bu yüzden kolaya kaçıp hiç eklemezseniz her halükarda doğru yapmış olursunuz. Örnek olarak “machen” ve “essen” (yemek yemek) fiillerini karşılaştıralım:

Şahıs	Essen	Machen
du	iss! ye!	mach(e)! yap!
ihr	esst! yiyin!	macht! yapın!
Sie	essen Sie! yiyiniz!	machen Sie! yapınız!

Yukarıdaki tabloda düzenli ve düzensiz fiillerle yapılan emir cümleleri arasındaki o çok ince fark gösterilmiştir. Yani “-e” ekini eklemenize hiç gerek yok. Hatta size daha da kısa bir yol vereyim: Eğer fiillerin şimdiki zaman çekimlerini biliyorsanız bundan faydalanın. Tek yapmanız gereken “du” şahıs zamirinin çekim eki olan “-st” ekini fiilden atın. Aşağıdaki tabloyu inceleyiniz:

Fiil	Zamir	Çekim	Emir Kipi
machen	du	machst	mach(e)!
warten	du	wartest	warte!

Yine şimdiki zamanda (Präsens) yapılan fiil çekimlerinden yararlanarak “ihr” ve “Sie” şahıs zamirleri ile yapılan emir cümlelerini kolayca yapabilirsiniz. Ek olarak “Sie” fiilin ardından gelir. Bakınız:

Şahıs	Essen	Machen
du	iss! ye!	mach(e)! yap!
ihr	esst! yiyin!	macht! yapın!
Sie	essen Sie! yiyiniz!	machen Sie! yapınız!

Daha da anlaşılır olması adına ilgili fiillerin yanına şimdiki zaman çekimlerini ekleyip öyle emir kipi kurayım:

Şahıs	Çekim	Emir	Çekim	Emir
ich	mache	–	warte	–
du	machst	mach(e)!	wartest	warte!
er/sie/es	macht	–	wartet	–
wir	machen	–	warten	–
ihr	macht	macht!	wartet	wartet!
sie	machen	–	warten	–
Sie	machen	machen Sie!	warten	warten Sie!

Yukarıdaki tabloda da fark ettiğiniz üzere, emir cümlesi yaparken “Sie” şahıs zamiri kullanılırken, “du” ve “ihr” şahıs zamirleri kullanılmamaktadır. Ancak özellikle vurgulamak istenirse, bu zamirler de kullanılabilirler.

Şimdi, pratik bir şekilde emir kipini nasıl yapacağımızı “öffnen” (açmak) fiili üzerinden göstereyim:

1. du: fiilin (şimdiki zaman) “du” çekimini al ve sonundaki “-st” ekini kaldır; şahıs zamiri “du” yu da kaldır. Du öffnest ➡️ Imperativ: öffne!
2. ihr: fiilin (şimdiki zaman) “ihr” çekimini alıp ardından “ihr” şahıs zamirini kaldırın; Ihr öffnet ➡️ Imperativ: öffnet!
3. Sie: fiilin (şimdiki zaman)”Sie” çekimini al; fiilden sonra “Sie” koy Sie öffnen ➡️ Imperativ: öffnen Sie!

Şimdi pratik bir şekilde emir kipini nasıl yapacağımızı “nehmen“ (almak) karışık düzensiz fiili üzerinden gösterelim:

1. du: fiilin (şimdiki zaman) “du” çekimini al ve sonundaki “-st” ekini kaldır; şahıs zamiri “du” yu da kaldır. Du nimmst ➡️ Imperativ: nimm!
2. ihr: fiilin (şimdiki zaman) “ihr” çekimini alıp ardından “ihr” şahıs zamirini kaldırın; Ihr nehmt ➡️ Imperativ: nehmt!
3. Sie: fiilin (şimdiki zaman) “Sie” çekimini al; fiilden sonra “Sie” koy Sie nehmen ➡️ Imperativ: nehmen Sie!

❗ Umlaut olarak ses değişikliği gösteren, yani fiil kökündeki “a,” “o” ve “u” sesleri; “ä,” “ö” ve “ü” şeklinde ses değişikliği yaşayan düzensiz fiilleri ise sanki düzenli bir fiilmiş gibi çekimlediğimizi hayal ederiz ve emir kipi oluştururken de bunları tıpkı düzenli bir fiilmiş gibi davranırız. Haliyle bu tarz düzensiz fiillere “-e” eki getirilebilir.

Şahıs	Çekim	Emir Kipi
ich	fahre	–
du	fährst	fahr(e)!
er/sie/es	fährt	–
wir	fahren	–
ihr	fahrt	fahrt!
sie	fahren	–
Sie	fahren	fahren Sie!

Şimdi pratik bir şekilde Umlaut olarak ses değişikliği yapan düzensiz fiillerimizden emir kipi nasıl yapacağımızı “laufen” (koşmak) fiili üzerinden gösterelim:

1. du: fiili sanki düzenli bir fiilmiş gibi çekimle (şimdiki zaman) “du” çekimini al; şahıs zamiri “du” ve fiilin sonundaki “-st” ekini kaldır; du laufst ➡️ Imperativ: lauf(e)!
2. ihr: fiilin (şimdiki zaman) “ihr” çekimini alıp ardından “ihr” şahıs zamirini kaldırın; Ihr lauft ➡️ Imperativ: lauft!
3. Sie: fiilin (şimdiki zaman) “Sie” çekimini al; fiilden sonra “Sie” koy; Sie laufen ➡️ Imperativ: laufen Sie!

Ayrılabilen Fiillerde Emir Kipi

Almancada ayrılabilen fiilleri emir kipi yaparken esas fiil kısmını yukarıda anlattıklarımız ışığında emir kipine uygun olacak şekilde çekimleriz. Fiilin ayrılabilen eki ise en sona gider. Bakınız:

zamir	aufmachen	emir kipi
ich	mache auf	–
du	machst auf	mach(e) auf!
er/sie/es	macht auf	–
wir	machen auf	–
ihr	macht auf	macht auf!
sie	machen auf	–
Sie	machen auf	machen Sie auf!

Dönüşlü Fiillerde Emir Kipi

Almancada dönüşlü fiiller (Reflexive Verben), belirli bir işin işi yapan özne tarafından kendine veya kendisi için yapıldığını ifade eder. Örneğin “Ich putze mich” (Kendimi temizliyorum) cümlesi bu türden bir eylemi ifade eder. Bu cümledeki “mich” kelimesi ise dönüşlü zamir olarak kullanılmıştır.

Peki, dönüşlü fiillerle Almancada nasıl emir cümleleri yaparız? Benzer şekilde asıl fiil, diğer fiillerde olduğu gibi emir şekillerine girer, dönüşlü zamir ise şahıslara göre değişir. Aşağıdaki tabloyu inceleyiniz:

Kişi	Emir Kipi
du	Beeil dich! Acele etsene!
ihr	Beeilt euch! Acele etsenize!
Sie	Beeilen Sie sich! Acele ediniz!

Emir Cümlelerinde Kibarlık

Emir cümlelerini kibar bir istek formatında ifade etmek için o meşhur “bitte” (lütfen) kelimesinden faydalanırız. “Bitte”nin cümle içindeki konumu vurguya göre çeşitli yerlerde olabilir. Örneğin:

🇩🇪 Fahr bitte vorsichtig!
🇹🇷 Lütfen dikkatli sür!
🇩🇪 Mach(e) bitte das Fenster auf!
🇹🇷 Lütfen pencereyi aç!
🇩🇪 Bitte trinken Sie viel Wasser!
🇹🇷 Lütfen bol su için(iz)!
🇩🇪 Bleibt zu Hause, bitte!
🇹🇷 Evde kalın lütfen!

Özetle, fiil çekimlerini biliyorsan Almancada emir kipini kolay bir şekilde yaparsın diyorum. Bazı kaynaklarda gereksiz bilgiyle bu konuyu anlatıyorlar. Bence gereksiz bir iş yükü, haliyle de kafa karıştırıyor. Neyse, çok konuştum.