Almancada Emir Kipi (Imperativ)

Almancada emir kipi (Imperativ) eylemin yapılması gerektiğini buyurarak anlatan, bir işin yapılmasını emrederken kullanılan kiptir.

Emir ifadelerinin çeşitli sertlikte kullanımları olabildiği gibi aynı zamanda tavsiye vermek veya bir şey talep etme ve yasaklama durumlarında da kullanımı olabilmektedir. Ayrıca emir cümlesini oluşturduktan sonra sonuna ünlem işareti koyarız.

Almancada Emir Kipi

Türkçede birinci tekil ve çoğul kişiler için emir kullanımı yoktur, ikinci tekil kişi için ise ek kullanımı olmaz, direkt mastar ekinin kaldırılması yeterlidir; ikinci çoğul kişi için ise –in , –iniz, üçüncü tekil ve çoğul kişiler için de –sin, –sinler ekleri kullanılır ve bu ekler ünlü uyumlarına uyar; örneğin sat, satın, satınız, satsın, satsınlar gibi.

Benzer kullanım Almanca için de bulunmaktadır. Almancada emir kipi yapılırken direkt olarak üç kişiye emredilebilir. Bunlar sırasıyla

➡️ du : sen (tekil kişi için)
➡️ ihr : siz, sizler (çoğul kişiler için)
➡️ Sie : siz (saygı formu için)

❗ Emir kipinin geçmiş zaman vb. diğer zamanlarda nasıl kullanılacağı sorusu kafaları karıştırmış olabilir. Belirtmek gerekir ki emir kipinin zamanı yoktur.

Nasıl ki Türkçede emir kipi mastar halindeki fiillerin (yazmak, gelmek) mastar eki olan “mek, mak” kaldırılmasıyla (yaz!, git!) emir cümleleri anlatılıyorsa Almancada tekil kişilerde bu durum benzer bir şekilde yapılır.

❗ Ancak du şahıs zamiri akıllara 2. tekil şahıs zamiri olan sen olarak yer ettiği için tekil kişi denilince akla yalnızca sen olan du kişisi gelmekte. Biz Almancada emir cümleleri yaparken tekil kişi için du kullanırız derken tek olarak emir verilen herkes için kullanılır. Yani er, sie, es, du, Anna, Thomas vb. kişilere emir verirken bu kişiler karşımızda tekil bir vaziyette olduğu için emir cümlesini du şahıs zamirine göre formatlarız.

Tekil kişiye emredilirken fiilin mastar eki kaldırılır ve fiilin kökü olduğu gibi söylenir ya da fiilin köküne fazladan bir –e eki getirilir. Ancak bilinmesi gerekir şimdiki zaman çekimlerindeki fiil köklerinde ses değişimi olan düzensiz fiillerde -e eki getirilmez. Bu yüzden kolaya kaçıp hiç eklemezseniz daha garanti bir yol benimsemiş olursunuz.

machen	essen
mach(e)! yap!	iss! ye!

Ancak bazı fiillerde bu -e eki zorunlu olarak getirilmektedir. Bunları dilerseniz ezberleyebilirsiniz ya da ipcu olarak fiil kökünün bittiği kelimelere göre yorumlayabilirsiniz. Özellikle fiil kökü -d, -t, -ig ile biten fiillere (örneğin warten, arbeiten) -e eki muhakkak getirilmelidir. Yine de bunları ezberlemek yerine fiillerin şimdiki zaman çekiminden faydalanmanız yeterli olacaktır.

⭐ Fiil çekimlerinden faydalanmak daha kolay bir yol olacaktır. Zira bu fiillerin şimdi zaman çekimlerini baktığınızda kaynaştırma olarak eklenen -e ekini göreceksiniz.

fiil	zamir	çekim	emir kipi
machen	du	machst	mach(e)!
warten	du	wartest!	warte!

Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere fiil çekimlerindeki du şahıs zamirinden -st çekim ekini atmak tekil emir cümlesini oluşturmak için yeterli olacaktır.

⭐ Ihr ve Sie şahıs zamirlerine göre yapılan emir şekli ise şimdiki zamana (Präsens) göre yapılan çekimleriyle aynıdır. Yalnız Sie emir kipi yapılırken fiilin ardından eklenir.

	machen	essen
ihr	macht! yapın!	esst! yiyin!
Sie	machen Sie! yapınız!	essen Sie! yiyiniz!

Tek bir tabloda emir kipinin özetlersek:

zamir	machen	emir kipi	warten	emir kipi
ich	mache	–	warte	–
du	machst	mach(e)!	wartest	warte!
er/sie/es	macht	–	wartet	–
wir	machen	–	warten	–
ihr	macht	macht!	wartet	wartet!
sie	machen	–	warten	–
Sie	machen	machen Sie!	warten	warten Sie!

❗ Yukarıdaki tabloda da fark ettiğiniz üzere emir cümlesi yaparken Sie şahıs zamiri kullanılırken du ve ihr için bu zamirler kullanılmamaktadır. Ancak özellikle vurgulamak istenirse bu zamirler de kullanılabilirler.

Şimdi pratik bir şekilde emir kipini nasıl yapacağımızı öffnen (açmak) fiili üzerinden gösterelim:

✔️ du: fiilin (şimdiki zaman) “du” çekimini al ve sonundaki “-st” ekini kaldır; şahıs zamiri “du” yu da kaldır. Du öffnest ➡️ Imperativ: öffne!

✔️ ihr: fiilin (şimdiki zaman) “ihr” çekimini alıp ardından “ihr” şahıs zamirini kaldırın; Ihr öffnet ➡️ Imperativ: öffnet!

✔️ Sie: fiilin (şimdiki zaman)”Sie” çekimini al; fiilden sonra “Sie” koy Sie öffnen ➡️ Imperativ: öffnen Sie!

Düzensiz Fiillerde Emir Kipi

Bildiğiniz üzere Almancada düzensiz fiilleri karışık ve kuvvetli fiiller olarak ikiye ayrılmaktadır. Karışık fiiller, fiil kökündeki ses değişikliğini geçmiş zaman (Präteritum) çekiminde belli etmesi nedeniyle şimdiki zaman çekimleri düzenli fiillere benzediğinden karışık bir fiilden kurulan emir cümlesi tıpkı düzenli bir fiilin yapıldığı gibi yapılır.

Örnek olarak kommen karışık fiilinin emir kipini inceleyelim:

zamir	kommen	emir kipi
ich	komme	–
du	kommst	komm(e)! gel!
er/sie/es	kommt	–
wir	kommen	–
ihr	kommt	kommt! gelin!
sie	kommen	–
Sie	kommen	kommen Sie! gelin(iz)!

Kuvvetli fiiller ise köklerindeki ses değişikliğini şimdiki zamanda göstermektedir. Ancak kuvvetli düzensiz fiillerle emir cümlesi yaparken bunları iki alt kategoriye ayırabiliriz:

⭐ (Şimdiki zaman çekiminde) Kökündeki ses değişikliğini Umlaut olmadan gösteren fiillerin ikinci tekil (du) şahıs zamiri çekiminde bulunan –st eki kaldırılır. ❗ Bu tarz düzensiz fiillere -e eki getirilmez

zamir	helfen	emir kipi
ich	helfe	–
du	hilfst	hilf! yardım et!
er/sie/es	hilft	–
wir	helfen	–
ihr	helft	helft! yardım edin!
sie	helfen	–
Sie	helfen	helfen Sie! yardım edin(iz)!

❗ ❗ ❗ Yukarıdaki anlatılanlar ışığında tekil kişi (du) ile emir kipi yapılırken fiil kökünün aldığı eklere bakmak ya da ilgili fiilleri ezberlemek yerine fiillerin şimdiki zaman çekimlerini bilmek ve ilgili fiillerin ikinci tekil kişisine gelen -st ekini atmak fark edeceğiniz üzere emir ifadeleri oluşturmak için yeterli olacaktır:

zamir	fiil çekimi	emir kipi
du	machst	mach(e)! yap!
du	wartest	warte! bekle!
du	kommst	komm(e)! gel!
du	hilfst	hilf! yardım et!

Şimdi pratik bir şekilde emir kipini nasıl yapacağımızı nehmen (almak) karışık düzensiz fiili üzerinden gösterelim:

✔️ du: fiilin (şimdiki zaman) “du” çekimini al ve sonundaki “-st” ekini kaldır; şahıs zamiri “du” yu da kaldır. Du nimmst ➡️ Imperativ: nimm!

✔️ ihr: fiilin (şimdiki zaman) “ihr” çekimini alıp ardından “ihr” şahıs zamirini kaldırın; Ihr nehmt ➡️ Imperativ: nehmt!

✔️ Sie: fiilin (şimdiki zaman) “Sie” çekimini al; fiilden sonra “Sie” koy Sie nehmen ➡️ Imperativ: nehmen Sie!

⭐ Umlaut olarak ses değişikliği gösteren, yani fiil kökündeki “a, o, u” ünlüsü bulunan ve “ä, ö, ü” şeklinde ses değişikliği yaşayan karışık düzensiz fiilleri emir kipi yaparken ise bu fiilleri sanki düzenli bir fiilmiş gibi çekimlediğimizi hayal ederiz ve emir kipi oluştururken de tıpkı düzenli bir fiilmiş gibi davranırız. ❗ Bu tarz düzensiz fiillere -e eki getirilebilir.

zamir	fahren	emir kipi
ich	fahre	–
du	fährst	fahr(e)! sür!
er/sie/es	fährt	–
wir	fahren	–
ihr	fahrt	fahrt! sürün!
sie	fahren	–
Sie	fahren	fahren Sie! sürün(üz)!

Şimdi pratik bir şekilde Umlaut olarak ses değişkliği yapan kuvvetli fiillerimizden emir kipi nasıl yapacağımızı laufen (koşmak) fiili üzerinden gösterelim:

✔️ du: fiili sanki düzenli bir fiilmiş gibi çekimle (şimdiki zaman) “du” çekimini al; şahıs zamiri “du” ve fiilin sonundaki “-st” ekini kaldır; du laufst ➡️ Imperativ: lauf(e)!

✔️ ihr: fiilin (şimdiki zaman) “ihr” çekimini alıp ardından “ihr” şahıs zamirini kaldırın; Ihr lauft ➡️ Imperativ: lauft!

✔️ Sie: fiilin (şimdiki zaman) “Sie” çekimini al; fiilden sonra “Sie” koy; Sie laufen ➡️ Imperativ: laufen Sie!

Ayrılabilen Fiillerde Emir Kipi

Almancada ayrılabilen fiilleri emir kipi yaparken esas fiil kısmını yukarıda anlattıklarımız ışığında emir kipine uygun olacak şekilde çekimleriz. Fiilin ayrılabilen eki ise en sona gider:

zamir	aufmachen	emir kipi
ich	mache auf	–
du	machst auf	mach(e) auf! aç!
er/sie/es	macht auf	–
wir	machen auf	–
ihr	macht auf	macht auf! açın!
sie	machen auf	–
Sie	machen auf	machen Sie auf! açın(ız)!

⭐ Emir cümlelerini kibar bir istek formatında ifade etmek için “bitte” (lütfen) kelimesinden faydalanılır. Bitte cümledeki vurguya göre çeşitli yerlerde olabilir.

Fahr bitte vorsichtig! Lütfen dikkatli sür!

Mach(e) bitte das Fenster auf! Lütfen pencereyi aç!

Bitte trinken Sie viel Wasser! Lütfen bol su için(iz)!

Bleibt zu Hause, bitte! Evde kalın lütfen!