Almancada “Dativ” (İsmin “-e” Hali)

Merhaba arkadaşlar! Bu dersimizde, Almancada en çok kullanılan hal durumu diyebileceğimiz “ismin -e hali” olarak bilinen “Dativ” konusunu anlatacağız.

Almancada İsmin -E Hali

Türkçede, isimlerin aldığı “-e” veya “-a” ekinden bu hali tanırız. Bu ek yer, zaman ve yönelme bildirdiği için yükleme sorulan “kime” ve “neye” sorularına cevap verir. Benzer şekilde, Almancada “Dativ” ile bir eylemin “kime” veya “neye” yapıldığını belirtebiliriz. Ancak Almanca cümlelerde yükleme sorulan “wem (kime)” sorusu bulunmasına rağmen “neye” sorusu yoktur. Bu duruma birazdan değineceğim. Öncelikle isimlerin artikel çekimlerinin “Nominativ” (ismin yalın hali), “Akkusativ” (ismin -i hali) ve bugünkü konumuz olan “Dativ” (ismin -e hali) çekim tablosunu inceleyelim:

Hal	Eril	Dişil	Nötr	Çoğul
Nominativ	der ein kein mein…	die eine keine meine…	das ein kein mein…	die ✖️ keine meine…
Akkusativ	den einen keinen meinen…	die eine keine meine…	das ein kein mein…	die ✖️ keine meine…
Dativ	dem einem keinem meinem…	der einer keiner meiner…	dem einem keinem meinem…	den ✖️ keinen meinen…

Kuru kuruya çekim tablosunu göstermek yerine tablomuzu bir de örnek kullanarak zenginleştirelim ve aradaki farkı daha iyi görelim:

Çekim	Nominativ	Akkusativ	Dativ
eril	der Hund köpek ein Hund bir köpek kein Hund köpek değil mein Hund benim köpeğim	den Hund köpeği einen Hund bir köpeği keinen Hund köpeği değil meinen Hund benim köpeğimi	dem Hund köpeğe einem Hund bir köpeğe keinem Hund köpeğe değil meinem Hund benim köpeğime
dişil	die Katze kedi eine Katze bir kedi keine Katze kedi değil meine Katze benim kedim	die Katze kediyi eine Katze bir kediyi keine Katze kediyi değil meine Katze benim kedimi	der Katze kediye einer Katze bir kediye keiner Katze kediye değil meiner Katze benim kedime
nötr	das Haus ev ein Haus bir ev kein Haus ev değil mein Haus benim evim	das Haus evi ein Haus bir evi kein Haus evi değil mein Haus benim evimi	dem Haus eve einem Haus bir eve keinem Haus eve değil meinem Haus benim evime
çoğul	die Hunde köpekler keine Hunde köpekler değil meine Hunde benim köpeklerim	die Hunde köpekleri keine Hunde köpekleri değil meine Hunde benim köpeklerimi	den Hunden köpeklere keinen Hunden köpeklere değil meinen Hunden benim köpeklerime

Almancada, ismin -e halinde bulunan bir nesne “Dativobjekt” olarak adlandırılır. Bu, bir fiilin eylemini alan veya etkileyen nesneyi ifade eder. “Dativobjekt” genellikle bir kişiye, bir yere veya bir şeye yönelik eylemleri ifade eder. Türkçede bu hali “Yönelme hali” olarak adlandırıyoruz. Örneğin:

🇩🇪 Ich gebe dem Mann das Buch.
🇹🇷 (Ben) Adama kitabı veriyorum.

Yeri gelmişken, şunu da belirteyim: Almanca bir cümlede hem “Dativobjekt” (Belirtisiz/Dolaysız Nesne) hem de “Akkusativobjekt” (Belirtili/Dolaylı Nesne) aynı anda bulunabilir. Bu durumda, genellikle “Dativobjekt”, “Akkusativobjekt”ten önce gelir. Yukarıdaki örneğimizi cümlenin öğelerine ayırıp bu durumu inceleyelim.

🇩🇪 Ich gebe dem Mann _{(Dativobjekt)} das Buch _{(Akkusativobjekt)}.
🇹🇷 (Ben) Adama _{(Belirtisiz/Dolaysız Nesne)} kitabı _{(Belirtlili/Dolaylı Nesne)} veriyorum.

Yukarıdaki tablomuzda, Almancada “Dativ” halinde bir nesnenin artikel değişimini göstermiştik. Ancak belirtmek isterim ki, Almancada zayıf çekimli olarak adlandırılan bazı eril isimler çekimlenirken ayrıca bazı çekim ekleri de alırlar. Bu durum can sıkıcı olabilir, ancak pratik bir yol var: Kelimeyi çoğul haliyle birlikte öğrenmek. Zira zayıf çekimli eril isimler, çoğul hale getirildiklerinde dişil isimlere özgü “-(e)n” çoğul eki alırlar. Aslında bu şekilde olan kelime sayısı çok azdır. Bunlara denk geldiğinizde kafanız karışmasın diye bu bilgiyi paylaşmak istedim.

Bu tarz isimler sadece “Dativ”de değil Akkusativ ve Genitiv halde de bu çekim eklerini alırlar. Örneğin, “der Soldat” (asker) kelimesi bu özelliğe sahiptir ama “der Hund” (köpek) kelimesi bu özelliğe sahip değildir. Aşağıdaki tabloyu inceleyince ne demek istediğimi daha iyi anlayacaksınız.

Hal	Eril	Çoğul
Nominativ	der Hund köpek der Soldat asker	die Hunde köpekler die Soldaten askerler
Akkusativ	den Hund köpeği den Soldaten askeri	die Hunde köpekleri die Soldaten askerleri
Dativ	dem Hund köpeğe dem Soldaten askere	den Hunden köpeklere den Soldaten askerlere

Yukarıdaki tabloda, “Hund” kelimesi kuvvetli çekime sahip olduğu için kelimenin kendisi herhangi bir çekim ekine maruz kalmamaktadır. Ancak “Soldat” zayıf çekimli bir kelime olduğu için çoğul halinde aldığı “-(e)n” ekini tekilde de almaktadır.

“Dativobjekt”i Cümlede Nasıl Tespit Ederim?

Peki, her şey güzel ama cümlede “Dativobjekt”i nasıl tanıyacağım? Yani, ismin -e halinde kullanıldığını nasıl anlayacağım? Almanca bir cümlede ismin -e halini bulmak için yükleme “neye” ve “wem” (kime) sorularını sorarız. Ancak Türkçede nesneler için “neye” sorusunu sorarak bulduğumuz dolaylı tümlecinin Almancada bir karşılığı yoktur. Bu da demektir ki, Almancada “Dativobjekt” ancak kişilerden bahsederken “kime” sorusuna cevap verir. Örneğin:

🇩🇪 Ich gebe dem Mann_{(Dativobjekt)} das Buch_{(Akkusativobjekt)}. (wem?)
🇹🇷 (Ben) Adama_{(Belirtisiz/Dolaysız Nesne)} kitabı_{(Belirtlili/Dolaylı Nesne)} veriyorum. (kime?)

Almanca öğrenmeye yeni başlamışsanız, Türkçesinde ismin “-e” hali kullanılmışsa Almanca karşılığında da Dativobjekt vardır şeklinde bir yaklaşım benimseyebilirsiniz. Ancak bu yaklaşımı çok tavsiye etmiyorum. Bunun yerine, şu noktaları öğrenmenizi öneririm:

1. Almancada bazı fiiller doğası gereği yalnızca ismin “-e” halinde kullanılır. Yani nesne olarak alsa alsa “Dativobjekt” alır. Bu fiilleri öğrenmenizi tavsiye ederim. Verben mit Dativ olarak adlandırılan bu fiillerden yaygın kullanılanları ezberlemeniz faydanıza olacaktır. Örneğin, “helfen” (yardım etmek) fiili Dativobjekt gerektirir:

🇩🇪 Ich helfe dem Mann
🇹🇷 Adama yardım ediyorum.

2. Almancada bazı edatlar yalnızca ismin “-e” halinde kullanılır. Präpositionen mit Dativ (as, von, zu, seit, nach, ab, aus, mit, bei, gegenüber) olarak adlandırılan bu edatları öğrenmenizi tavsiye ederim.

🇩🇪 Ich bin bei dem Arzt.
🇹🇷 Doktorun yanındayım.
🇩🇪 Ich gehe mit meinem Freund ins Kino.
🇹🇷 Arkadaşımla sinemaya gidiyorum.
🇩🇪 Nach der Schule gehe ich nach Hause.
🇹🇷 Okuldan sonra eve gidiyorum.
🇩🇪 Ich gehe zu der Schule.
🇹🇷 Okula gidiyorum.
🇩🇪 Ich wohne seit einem Jahr in diesem Haus.
🇹🇷 Bu evde bir yıldır yaşıyorum.

3. “Dativ”, cinsiyetlerine ve sayılarına bağlı olarak sadece isimlerde değil zamirlerde de gösterilir. Bu çekimler için aşağıdaki tabloyu inceleyiniz:

Şahıs Zamiri	Nominativ	Dativ
Ben	ich	mir
Sen	du	dir
O (Eril)	er	ihm
O (Dişil)	sie	ihr
O (Nötr)	es	ihm
Biz	wir	uns
Siz	ihr	euch
Onlar	sie	ihnen
Siz (resmi)	Sie	Ihnen

🇩🇪 Sie zeigen ihm den Weg.
🇹🇷 Ona yolu gösteriyorlar.
🇩🇪 Er bringt mir einen Kaffee.
🇹🇷 Bana bir kahve getiriyor.
🇩🇪 Sie erzählt uns eine Geschichte.
🇹🇷 Bize bir hikaye anlatıyor.
🇩🇪 Ich gebe dir das Buch.
🇹🇷 Kitabı sana vereceğim.

4. Almanca cümlelerde “Dativobjekt”, “Akkusativobjekt”ten önce gelir. Ancak, kelime sırası çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilir. Bakınız:

🇩🇪 Ich gebe dem Kind _{(Dativobjekt)} den Ball _{(Akkusativobjekt)}.
🇹🇷 Çocuğa topu veriyorum.

Ancak bazen vurguya veya belirli bir kelimeyi öne çıkarmak isteğine bağlı olarak sıra değişebilir. Aynı cümleyi vurgu topun üzerinde olacak şekilde aşağıdaki gibi yazabiliriz:

🇩🇪 Den Ball _{(Akkusativobjekt)} gebe ich dem Kind _{(Dativobjekt)}.
🇹🇷 Topu çocuğa veriyorum.

❗ Almancada, “Dativobjekt” ve “Akkusativobjekt” şahıs zamirleriyle kullanıldığında, sıralama için daha katı kurallar geçerlidir. Şahıs zamirleri kullanıldığında, “Akkusativobjekt” “Dativobjekt”ten önce gelir. Örneğin:

🇩🇪 Ich gebe ihn _{(Akkusativobjekt)} ihr _{(Dativobjekt)}.
🇹🇷 Onu ona veriyorum.
🇩🇪 Sie zeigt es _{(Akkusativobjekt)} ihm _{(Dativobjekt)}.
🇹🇷 Onu ona gösteriyor.