Almancada İsmin -E Hali (Dativ)

Bu dersimizde, Almancada “ismin -e hali” olarak bilinen Dativ konu anlatımını yapacağız.

Almancada İsmin -E Hali

İsmin -e hali, Almancada en çok kullanılan hal durumudur ve genellikle bir nesnenin, olayın veya durumun “kimden” veya “neyden” kaynaklandığını belirtmek için kullanılır. Yani, genellikle bir eylemin kime veya neye yapıldığını belirtir.

Aşağıdaki tabloda Nominativ (ismin yalın hali), Akkusativ (ismin -i hali) ve bugünkü konumuz olan Dativ (ismin -e hali) çekim tablosu gösterilmiştir:

Hal	Eril	Dişil	Nötr	Çoğul
Nominativ	der ein kein mein…	die eine keine meine…	das ein kein mein…	die ✖️ keine meine…
Akkusativ	den einen keinen meinen…	die eine keine meine…	das ein kein mein…	die ✖️ keine meine…
Dativ	dem einem keinem meinem…	der einer keiner meiner…	dem einem keinem meinem…	den ✖️ keinen meinen…

Kuru kuruya çekim tablosunu göstermek yerine tablomuzu bir de örnek kullanarak zenginleştirelim ve aradaki farkı daha iyi görelim:

Hal	Eril	Dişil	Nötr	Çoğul
Nominativ	der Hund köpek ein Hund bir köpek kein Hund köpek değil mein Hund benim köpeğim	die Katze kedi eine Katze bir kedi keine Katze kedi değil meine Katze benim kedim	das Haus ev ein Haus bir ev kein Haus ev değil mein Haus benim evim	die Hunde köpekler ✖️ ✖️ keine Hunde köpekler değil meine Hunde benim köpeğim
Akkusativ	den Hund köpeği einen Hund bir köpeği keinen Hund köpeği değil mein Hund benim köpeğimi	die Katze kediyi eine Katze bir kediyi keine Katze kediyi değil meine Katze benim kedimi	das Haus evi ein Haus bir evi kein Haus evi değil mein Haus benim evimi	die Hunde köpekleri ✖️ ✖️ keine Hunde köpekleri değil meine Hunde benim köpeğimi
Dativ	dem Hund köpeğe einem Hund bir köpeğe keinem Hund köpeğe değil meinem Hund benim köpeğime	der Katze kediye einer Katze bir kediye keiner Katze kediye değil meiner Katze benim kedime	dem Haus eve einem Haus bir eve keinem Haus eve değil meinem Haus benim evime	den Hunden köpeklere ✖️ ✖️ keinen Hunden köpeklere değil meinen Hunden benim köpeklerime

Almancada, ismin -e halinde bulunan bir nesne genellikle “Dativobjekt” olarak adlandırılır. Bu, bir fiilin eylemini alan veya etkileyen nesneyi ifade eder. Dativobjekt, genellikle bir kişiye, yerine veya şeye yönelik bir eylemi ifade eder. Bu yönüyle aynı zamanda “Yönelme hali” olarak da adlandırılmaktadır. Örneğin:

🇩🇪 Ich gebe dem Mann das Buch.
🇹🇷 (Ben) Adama kitabı veriyorum.

❗ Yeri gelmişken şunu da belirteyim; Almanca bir cümlede hem Dativobjekt (Belirtisiz/Dolaysız Nesne) hem de Akkusativobjekt (Belirtili/Dolaylı Nesne) aynı anda bulunabilir. Bu durumda, genellikle Dativobjekt, Akkusativobjekt’ten önce gelir. Yukarıdaki örneğimizi cümlenin öğelerine ayırdığımızda bu durum net bir şekilde görülecektir:

🇩🇪 Ich gebe dem Mann_{(Dativobjekt)} das Buch_{(Akkusativobjekt)}.
🇹🇷 (Ben) Adama_{(Belirtisiz/Dolaysız Nesne)} kitabı_{(Belirtlili/Dolaylı Nesne)} veriyorum.

Yukarıdaki bilgiler ışığında -e halindeki bir nesnenin artikellerinin değiştiğini gördük. Ancak belirtmek isterim ki, Almancada zayıf çekimli olarak adlandırılan bazı eril isimler çekimlenirken ayriyeten birtakım çekim ekleri de alırlar.

Can sıkıcı biliyorum ama bu durumu tespit etmenin pratik bir yolu var; kelimeyi çoğuluyla beraber öğrenmek. Zira zayıf çekimli eril isimler, çoğul hale sokulurken dişil isimlere özgü “-(e)n” çoğul eki alırlar.

Bu onların sadece Dativ’de değil aynı zamanda Akkusativ ve Genitiv halde de bu çekim eklerini almalarına yol açar. Örneğin “der Soldat, en” (asker) kelimesi böyle bir özelliğe sahiptir. Aşağıdaki tabloyu inceleyince ne demek istediğimi daha net anlayacaksınız:

Hal	Eril	Çoğul
Nominativ	der Hund köpek der Soldat asker	die Hunde köpekler die Soldaten askerler
Akkusativ	den Hund köpeği den Soldaten askeri	die Hunde köpekleri die Soldaten askerleri
Dativ	dem Hund köpeğe dem Soldaten askere	den Hunden köpeklere den Soldaten askerlere

Yukarıdaki tabloda “Hund” kelimesi kuvvetli çekime sahip olduğu için kelimemiz çekim eklerine uğramamaktadır. Ancak “Soldat” zayıf çekimli bir kelime olduğu için çoğul halinde aldığı “(-e)n” ekini tekilde de almaktadır.

Dativobjekt’i Cümlede Nasıl Tespit Ederim?

Peki, her şey iyi güzel hoş ama cümlede Dativobjekt’i nasıl tanıyacağım? Yani, ne yapmalıyım ki, bu nesne ismin -e halinde kullanılmış demeliyim?

Almanca bir cümledeki ismin -e halini bulmak için yükleme (neye) ve “wem” (kime) sorularını sorarız. Ancak Türkçede nesneler için “neye” sorusunu sorup bulduğumuz dolaylı tümlecin Almanca bir karşılığı yoktur. Bu da demektir ki, Almancada Dativobject çoğu durumda kişiden bahseder. Örneğin:

🇩🇪 Ich gebe dem Mann_{(Dativobjekt)} das Buch_{(Akkusativobjekt)}. (wem?)
🇹🇷 (Ben) Adama_{(Belirtisiz/Dolaysız Nesne)} kitabı_{(Belirtlili/Dolaylı Nesne)} veriyorum. (kime?)

Almanca’da dativ hali için kullanılan soru zamirleri arasında “wo” (nerede) da bulunmaktadır. Ancak, “wo” genellikle yer bildiren edatlarla (örn. in, an, auf, unter) birlikte dativ halinin kullanıldığı durumlar için sorulan bir sorudur. Örneğin:

Ich bin in der Schule. (Okuldayım)
Wo bist du? (Neredesin?)

Genel olarak Almanca bir cümlenin Türkçe çevirilerinde de benzer şekilde Dativobjekt’i bulabiliriz. Yani Türkçe çevirisinde belirtisiz nesneyi bulmuşsak bunun Almanca karşılığı Dativobjek’tir diyebiliriz, ancak istisnalarının da olduğunu bilmek şartıyla. “Peki, genel hatlarıyla nedir bu istisnalar?” Sırasıyla cevap verelim:

❗ Fiilin kullanımı: Almancada bazı fiiller doğası gereği yalnızca ismin -e halinde bir nesne gerektirir. Bu fiilleri öğrenmek ve tanımak, cümledeki Dativobjekt’i belirlemeye yardımcı olabilir. Verben mit Dativ olarak adlandırılan bu fiillerden yaygın kullanılanları ezberlemeniz faydanıza olacaktır. Örneğin, “helfen” (yardım etmek) fiili Dativobjekt gerektirir:

🇩🇪 Ich helfe dem Mann
🇹🇷 Adama yardım ediyorum.

❗ Edatların kullanımı: Benzer şekilde Almancada bazı edatlar da yalnızca ismin -e halinde kullanılan bir nesne gerektirir. Präpositionen mit Dativ olarak adlandırılan bu edatları öğrenmek cümledeki Dativobjekt’i belirlemeyi kolaylaştırır.

❗ Kelime sırası: Almancada genellikle Dativobjekt, Akkusativobjekt’ten önce gelir. Ancak, bu her zaman geçerli olmayabilir ve kelime sırası çeşitli faktörlere bağlı olarak değişebilir.

🇩🇪 Ich gebe dem Mann_{(Dativobjekt)} das Buch_{(Akkusativobjekt)}. (wem?)
🇹🇷 (Ben) Adama_{(Belirtisiz/Dolaysız Nesne)} kitabı_{(Belirtlili/Dolaylı Nesne)} veriyorum. (kime?)

❗ Fiilden sonra gelen isim veya zamiri tanımlayın. Fiil, Dativ gerektiriyorsa, onu takip eden isim veya zamir muhtemelen dolaylı nesnedir.

❗ İsim veya zamirin sonunu kontrol edin. Dativ, cinsiyetlerine ve sayılarına bağlı olarak isimler ve zamirlerdeki belirli sonlarla gösterilir. Örneğin, “der” (the) artikeli, tekil hâlde “dem” ve hâlî çoğulda “den” olur. Benzer şekilde, “ich” (I) zamiri Dative’de “mir” olur ve “du” (siz) “dir” olur.

❗ “as, von, zu, seit, nach, ab, aus, mit, bei, gegenüber” gibi yönelme edatlarıyla ismin -e hali kullanılır.

• aus (from, out of)
  • 🇩🇪 Er kommt aus dem Haus.
  • 🇹🇷 O, evden geliyor.
• bei (at, with)
  • 🇩🇪 Ich bin bei dem Arzt.
  • 🇹🇷 Ben doktordayım.
• mit (with)
  • 🇩🇪 Ich gehe mit meinem Freund ins Kino.
  • 🇹🇷 Ben sinemaya arkadaşımla gidiyorum.
• nach (to, after)
  • 🇩🇪 Nach der Schule gehe ich nach Hause.
  • 🇹🇷 Okuldan sonra eve gidiyorum.
• von (of, from)
  • 🇩🇪 Das Buch ist von dem Autor.
  • 🇹🇷 Bu kitap yazardan.
• zu (to)
  • 🇩🇪 Ich gehe zu der Schule.
  • 🇹🇷 Okula gidiyorum.
• seit (since)
  • 🇩🇪 Ich wohne seit einem Jahr in diesem Haus.
  • 🇹🇷 Bu evde bir yıldır yaşıyorum.