Almancada Dönüşlü Fiiller (Reflexive Verben)

Almancada, Reflexive Verben olarak adlandırılan dönüşlü fiiller, cümledeki yüklemde (fiil) gösterilen işi yapan ve yapılan işten etkilenenin aynı kişi veya varlık olduğu fiillerdir.

Almancada Dönüşlü Fiiller

Dönüşlü fiil bulunan cümlelerde özne ve nesne aynı varlıktır. Yani özne ile nesne tek bir noktada toplanmış, işi yapanla işten etkilenen aynı kişi olmuştur. Diğer fiillerde ise, işi yapan ile işten etkilenenler ayrı ayrıdır. Bu tip fiillere Almancada da az olduğu kadar Türkçede de oldukça az rastlanır.

Dönüşlü fiil, “dönüşlü zamir” adı verilen sich kelimesi ve bir de esas fiilden meydana gelir ve ayrı ayrı yazılırlar. Dönüşlü fiiller sözlüklerde genellikle sich ile birlikte gösterilirler. Yani, sözlüğü açıp bir fiil baktığınızda eğer sich bulunuyorsa bu bir fiil dönüşlü bir fiildir diyebiliriz.

“Dönüşlü” kelimesinden de anlaşılacağı gibi bu çeşit fiillerde yapılan iş, işi yapanla döner, onunla ilgilidir ve işi yapana dönüştürülebilir. Örneğin, “Ben yıkanıyorum.” derken yıkanan kendimimdir ve yıkanma işi de kendimle ilgilidir. Buna karşılık “Ben bulaşıkları yıkıyorum.” derken yıkanan bulaşıklardır ve yıkanma işi bulaşıklarla ilgilidir. Bu yüzden “yıkamak” dönüşlü bir fiil değildir diyebiliriz.

Bu örnekte dikkatinizi çekecek bir ayrıntıyı da paylaşmak istiyorum. “Ben yıkanıyorum.” cümlesinde fiile gelen -n eki ile fiili yapan ben ile fiilden etkilenenin ben olduğumu net bir şekilde gösterebilmişim. Türkçe dil bilgisinde dönüşlü fiiller, tıpkı edilgen çatılı fiiller gibi “-l”, “-n” ve “-ş” eklerini alarak oluşurlar. Örneğin; yı-kan-mak, öv-ün-mek, yap-ış-mak, se-vin-mek, süs-len-mek.

Öyleyse edilgen çatılı fiiller ile dönüşlü fiiller arasında bir fark olmalı değil mi diye sorabilirsiniz. Edilgen fiillerde işi yapan belli değil ya da önemsizdir yani gerçek bir özne yoktur. Buna karşılık dönüşlü fiillerde ise işi yapan ve aynı zamanda işten etkilenen bir özne vardır.

Bir fiilin dönüşlü olup olmadığını anlamak için bunları ezberlemenizi tavsiye ederiz. Zira Almancada dönüşlü olarak kullanılan bir fiil Türkçe çevirilerinde dönüşlü bir fiil olarak kullanılmayabilir. Aşağıdaki tabloda dönüşlü fiillerden yaygın kullanılanlar listelenmiştir.

🔊 sich freuen	sevinmek
🔊 sich waschen	yıkanmak
🔊 sich ärgern	sinirlenmek
🔊 sich wundern	şaşırmak
🔊 sich setzen	(bir yere) oturmak
🔊 sich stellen	(gidip) durmak
🔊 sich legen	(bir yere) yatmak
🔊 sich erholen	rahatlamak
🔊 sich beeilen	acele etmek
🔊 sich schminken	makyaj yapmak
🔊 sich duschen	duş almak

Almancada Dönüşlü Fiillerin Çekimleri

Dönüşlü fiiller tıpkı Almancadaki diğer fiiller gibi çekimlenirler. Dönüşlü fiilin esas fiil kısmı normal bir şekilde çekimlenir. Benzer şekilde dönüşlü zamir kısmı da şahıslara göre çekimlenir.

Zamirler bildiğiniz üzere isim soylu kelimeler olduğu için isimler gibi çekimlerden etkilenirler. Ancak belirtmek gerekir ki dönüşlü zamirler anlamı gereği yalnızca ismin -i halinde ve -e halinde kullanılabilirler. Aşağıdaki tabloda şahıs zamirleri ile dönüşlü zamirlerin benzerlikleri ve farkları gösterilmiştir:

NOMINATIV	AKKUSATIV	AKKUSATIV	DATIV	DATIV
Personalpronomen (Şahıs Zamirleri)	Personalpronomen (Şahıs Zamirleri)	Refleksivpronomen (Dönüşlü Zamirler)	Personalpronomen (Şahıs Zamirleri)	Refleksivpronomen (Dönüşlü Zamirler)
ich ben	mich beni	mich kendimi	mir bana	mir kendime
du sen	dich seni	dich kendini	dir sana	dir kendine
er o	ihn onu	sich kendisini	ihm ona	sich kendisine
sie o	sie onu	sich kendisini	ihr ona	sich kendisine
es o	es onu	sich kendisini	ihm ona	sich kendisine
wir biz	uns bizi	uns kendimizi	uns bize	uns kendimize
ihr siz	euch sizi	euch kendinizi	euch size	euch kendinize
sie onlar	sie onları	sich kendilerini	ihnen onlara	sich kendilerine
Sie Siz	Sie Sizi	Sich Kendinizi	Ihnen Onlara	Sich Kendilerine

Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere şahıs zamirleri ile dönüşlü zamirlerinin birbirleriyle aynı olduğu durumlar bulunmaktadır. Bu yüzden iki zamir birbirleriyle karıştırılabilmektedir.

Dönüşlü zamirler, dönüşlü fiilinin hemen ardından kullanılır. İşi yapan şahıs zamiri ile fiilin dönüşlü zamiri haliyle uyumlu olmak zorundadır. Bunu daha da anlamlandırmak için dönüşlü bir fiil olan sich freuen (sevinmek) fiili şahıs zamirlerine göre çekimlenmiştir:

ich	freue mich seviniyorum
du	freust dich seviniyorsun
er/sie/es	freut sich seviniyor
wir	freuen uns seviniyoruz
ihr	freut euch seviniyorsunuz
sie/Sie	freuen sich seviniyorlar

❗ Cümlenin öznesi bir şahıs zamiri değil de tekil bir isim (Thomas, Anna vb.) olursa esas fiilin üçüncü şahıs çekimi ile dönüşlü zamirlerin de yine üçüncü şahısla kullanılan şekli olan sich kullanılır. Eğer özne çoğul bir isim (Thomas und Anna vb.) ise esas fiil mastar halinde kullanılırken dönüşlü zamir sich şeklinde kullanılır.

❗ Belirtmek gerekir ki Almancada bir çok fiil dönüşlü zamir kullanabilir, örneğin waschen (yıkamak) ➡️ sich waschen (yıkanmak). Ancak dönüşlü fiil olarak adlandırdıklarımız bunlara gereksinim duyar.

İsmin -İ Halinde Dönüşlü Zamirler

Dönüşlü zamirlerin yapısı itibariyle ya ismin -i halinde ya da -e halinde olacağını belirtmiştik. İlk olarak ismin -i halinde dönüşlü zamirlerin şahıslara göre çekimini inceleyelim:

Personalpronomen	Reflexivpronomen
ich ben	mich kendimi
du sen	dich kendini
er/sie/es o	sich kendisini
wir biz	uns kendimizi
ihr siz	euch kendinizi
sie onlar	sich kendilerini
Sie siz	Sich kendinizi

Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.

Ich wasche mich.  Ben yıkanıyorum. Ben kendimi yıkıyorum.

Sie muss sich beeilen Onun acele etmesi gerek Onun kendini acele ettirmesi gerek

Er rasiert sich. O tıraş oluyor. O kendini tıraş ediyor.

Wir ziehen uns an. Biz giyiniyoruz. Biz kendimizi giydiriyoruz.

Yukarıdaki örneklerde de görüleceği üzere ismin -i halinde dönüşlü fiiller, eylemi yapan ile eylemden etkilenen kişiler aynıdır. Kısaca ismin -i halindeki dönüşlü zamirleri özetlemek gerekirse:

❗ Dönüşlü eylemler çeviride kullanılmasa da kişinin kendine yaptığı eylemler ifade edilir.
❗ Dönüşlü fiillerde işi yapan kimse onun dönüşlü zamir çekimi kullanılır.
❗ Dönüşlü zamirler eylemi yapan kişi ile uygun olmak zorundadır.
❗ Dönüşlü zamirler çekimi yapılan fiilden hemen sonra gelir.
❗ Dönüşlü zamir bir belirtili nesnedir.

Sözlükte dönüşlü fiiller sich ile beraber bulunur ama cümle içerisinde eylemi yapan kişi veya şeye göre sich ilgili şahıs zamirinin dönüşlü zamirini alır.

İlgili fiilleri sözlüklerde birebir çevirisini görecek şekilde bulamayacaksınız hatta kullanmayacaksınız ama siz ne olduğunu anlamalısınız. Bu yüzden yaygın kullanılan dönüşlü fiilleri ezberlemenizi tavsiye ederiz.

Fiil	Anlamı	Birebir Çevirisi
sich anziehen	giyinmek	kendini giydirmek
sich rasieren	tıraş olmak	kendini tıraş etmek
sich beeilen	acele etmek	kendini acele ettirmek
sich konzentrieren	odaklanmak	kendini odaklamak

İsmin -E Halinde Dönüşlü Zamirler

Sıra geldi dönüşlü fiilleri ismin -e halindeki kullanımlarıyla incelemeye. Bir cümlede dönüşlü zamirler belirtme halinde (-i hali) kullanılabildiği gibi pekala yönelme (-e hali) ile kullanılabilir. Belirtme halinde olduklarında yukarıda anlattığımız gibi kullanılmaktadır.

Aşağıdaki tabloda dönüşlü zamirlerin ismin -e hali çekimleri, aradaki farkı görebilmeniz adına -i hali çekimleriyle beraber listelenmiştir:

Zamirler	-İ Hali	-E Hali
ich ben	mich kendimi	mir kendime
du sen	dich kendini	dir kendine
er/sie/es o	sich kendisini	sich kendisine
wir biz	uns kendimizi	uns kendimize
ihr siz	euch kendinizi	euch kendilerinize
sie onlar	sich kendilerini	sich kendilerine
Sie Siz	Sich kendinizi	Sich kendinize

Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere birinci ve ikinci tekil şahıs zamiri olan “Ich” ve “du” dışında dönüşlü zamirler hem -i halinde hem de -e halinde de aynıdır.

Bu aşamada biraz kafanız karışmış olabilir. Bu yüzden cümle içinde -e halinde kullanılan dönüşlü fiillere ismin -i halinde olan ekstra bir nesne (Akkusativobjekt) geldiğini tüyo yapabilirsiniz:

sich waschen: yıkanmak
die Hand, ..e: el
⬇️
Ich wasche mir die Hände.
ellerimi yıkıyorum.

sich putzen: temizlemek
der Zahn, ..e: diş
⬇️
Ich putze mir die Zahne.
Dişlerimi fırçalıyorum (temizliyorum).

⭐ Dolaylı nesne eylemin sonucundan “etkilenen” şeydir. Bu nedenle nesnenin yönelme durumundaki bir dönüşlü zamirin eylemi yapan özne ile uyumlu olmasına gerek yoktur. Böylesi durumlarda dönüşlü zamir sadece eylemin alıcısını gösterecek şekilde kullanılır.

sich rasieren: tıraş olmak
der Bart, ..e : sakal
⬇️
Thomas rasiert mir den Bart.
Thomas sakalımı tıraş ediyor.

Örnekler:

Thomas öffnet mir die Tür. Thomas benim için kapıyı açıyor. Thomas bana kapıyı açıyor.

Ich kaufe dir einen Computer. Sana bir bilgisayar alıyorum.

Du gibst mir einen Pullover. Bana bir kazak ver.

Ich putze mir die Zähne und Anna wäscht sich die Haare. Ben dişlerimi fırçalıyorum, Anna da saçını yıkıyor.

Mein Bruder gibt mir seine Jacke. Kardeşim ceketini bana veriyor.

Ich kaufe mir ein neues Handy. (Kendime) yeni bir cep telefonu alıyorum.

 Kısaca genel bir özetleme yapmak gerekirse;

❗ Bir dönüşlü zamir cümlenin -e hali nesnesi olduğunda haliyle -e halinde çekimlenir.
❗ Yönelme durumundaki dönüşlü zamir bize eylemin alıcısını gösterir.
❗ Nesne ismin -i halinde çekimlenir (der Bart –> den Bart vb).

Dönüşlü Fiillerde Emir Hali

Bunlar emir haline getirilirken asıl fiil, diğer fiillerde olduğu gibi emir şekillerine girer, dönüşlü zamir de şahıslara göre değişir.

Kişi	Sich freuen	Sevinmek
du	freu(e) dich	Sevin!
ihr	freut euch	Sevinin!
Sie	freuen Sie sich	Sevininiz!

Almancada emir cümleleri ile alakalı kuralları ilgili sayfada detaylarıyla beraber inceleyebilirsiniz. Biz burada sadece dönüşlü bir fiillerle nasıl emir cümleleri kurulduğunu göstermek istedik.