Almancada Dönüşlü Fiiller (die Reflexive Verben)

Almancada Dönüşlü Fiiller, fiili yapanla (özne), fiilden etki gören, yani yapılan (nesne) aynıdır (tek bir kişi veya eşyadır). Yani özne ile nesne tek bir noktada toplanmıştır. İşi yapanla işten etkilenen aynı kişi olmuştur. Diğer fiillerde ise, yapan ile yapılan ayrı ayrıdır. Bu tip fiiller Almancada da az olduğu kadar Türkçede de az rastlanır. Onun için anlaşılması biraz güçtür.

Almancada Dönüşlü Fiiller

Dönüşlü fiil, “dönüşlü zamir” adı verilen sich kelimesi ve bir de asıl fiilden meydana gelir. Dönüşlü zamir sich ve asıl fiil ayrı ayrı yazılırlar. Dönüşlü fiiller sözlüklerde genellikle sich ile birlikte gösterilirler. Yani, sözlüğü açıp bir fiil baktığınızda eğer sich bulunuyorsa bu bir fiil dönüşlü bir fiildir diyebiliriz. Aşağıdaki tabloda dönüşlü fiillerden yaygın kullanılanlar listelenmiştir.

🔊 sich freuen	sevinmek
🔊 sich waschen	yıkanmak
🔊 sich ärgern	sinirlenmek
🔊 sich wundern	şaşırmak
🔊 sich setzen	(bir yere) oturmak
🔊 sich stellen	(gidip) durmak
🔊 sich legen	(bir yere) yatmak

“Dönüşlü” kelimesinden de anlaşılacağı gibi bu çeşit fiillerde yapılan iş, işi yapanla ilgilidir ve işi yapana dönüştürülebilir. Örneğin, “Ben yıkanıyorum.” derken yıkanan kendimdir ve yıkanma işi de kendimle ilgilidir. Ama buna karşılık “Ben bulaşıkları yıkıyorum.” derken yıkanan bulaşıklardır ve yıkanma işi bulaşıklarla ilgilidir. Bu yüzden “yıkamak” dönüşlü bir fiil değildir diyebiliriz.

Almancada Dönüşlü Fiillerin Çekimleri

Dönüşlü fiiller de diğer fiiller gibi çekimlenirler ve çekimlenirken diğer fiillerden farklı bir durum göstermezler. Dönüşlü fiillerde değişik olan sadece dönüşlü zamirdir. Bu da şahıslara göre değişir, yani çekimlenir.

Dönüşlü fiillerle esas bilinmesi gereken ise yalnızca i-halinde ve e-halinde kullanılabilmeleridir. Şahıs zamirlerini anlattığımız bölümde dönüşlü zamirlere değinmiştik. Aşağıdaki tabloda şahıs zamirlerinin ismin -i ve -e halindeki hallerine benzerlikleriyle olan durum gösterilmiştir.

Almancada sich dönüşlü zamiri ile gösterilen fiiller ya dönüşlü (reflexiv) ya da işteş (reziprok) fiillerdir. Havada kalmaması adına biraz detaylandıralım. Bilindiği üzere bir işin birden fazla kişi tarafından karşılıklı veya toplu olarak yapıldığını gösteren fiillere işteş fiiller (örneğin; sich treffen: buluşmak) denir.

Görüldüğü üzere Türkçede dönüşlülüğü ayrı bir kelime (kendimi, kendini…) ile ifade etmek yerine fiillere gelen -n(-ın, -in, -il, -ul, -ül) ve -ş(-ış, -iş, -iş, -uş, -üş) gibi ekledir. Örneğin; öp-üş-mek, soy-un-mak, gör-ün-mek, çek-il-mek, büz-ül-mek, gül-üş-mek

Aşağıdaki tabloda sich freuen (sevinmek) fiili örnek olarak çekmlenmiştir;

	Sich freuen Sevinmek
🔊	ich freue mich seviniyorum
🔊	du freust dich seviniyorsun
🔊	er freut sich seviniyor
🔊	sie freut sich seviniyor
🔊	es freut sich seviniyor
🔊	wir freuen uns seviniyoruz
🔊	ihr freut euch seviniyorsunuz
🔊	sie freuen sich seviniyorlar
🔊	Sie freuen sich seviniyorsunuz

Cümlenin öznesi bir şahıs zamiri değil de tekil bir isim olursa asıl fiilin üçüncü şahısla kullanılan şekli, dönüşlü zamirlerin de yine üçüncü şahısla kullanılan şekli, yani sich cümlede yer alır. özne çoğul bir isim ise asıl fiil hiç değiştirilmeden, mastar halinde kullanılır, dönüşlü zamirlerden de yine sich cümlede kullanılır.

Dönüşlü fiiller, sich dönüşlü zamirinin fiille beraber her zaman kullanılıp kullanılmasına göre 2 guruba ayrılabilir.

Gerçek Dönüşlü Eylemler

Aşağıdaki tabloda yaygın bir şekilde kullanılan fiiller derlenmiştir. Bu fiiller daima sich dönüşlü zamiri ile beraber bulunurlar:

🔊 sich beeilen	acele etmek
🔊 sich entschließen	kesin karar vermek
🔊 sich ereignen	vuku bulmak
🔊 sich erholen	dinlenmek
🔊 sich weigern	yapmamakta direnmek
🔊 sich kümmern	ilgilenmek
🔊 sich schämen	utanmak
🔊 sich sehnen	hasretini çekmek
🔊 sich verbeugen	eğilmek

Gerçek Dönüşlü Olmayan Fiiller

Bunlar hem dönüşlü hem de dönüşsüz olarak kullanılabilen fiillerdir. Eğer sich dönüşlü zamiri fiille beraber kullanılmışsa dönüşlü fiil olmaktadır. Aşağıdaki tabloda yaygın kullanılan örnekleri derlenmiştir:

Dönüşlü		Dönüşlü Değil
🔊 sich ändern	değişmek	🔊 ändern	değiştirmek
🔊 sich bewegen	kımıldanmak	🔊 bewegen	kımıldatmak
🔊 sich entfernen	uzaklaşmak	🔊 entfernen	uzaklaştırmak
🔊 sich fürchten	korkmak	🔊 fürchten	korkutmak
🔊 sich rasieren	tıraş olmak	🔊 rasieren	tıraş emek
🔊 sich stellen	dikilmek	🔊 stellen	koymak
🔊 sich treffen	buluşmak	🔊 treffen	rastlamak, isabet ettirmek
🔊 sich verlaufen	yolunu kaybetmek	🔊 verlaufen	geçip gitmek
🔊 sich verletzen	yaralanmak	🔊 verletzen	yaralamak
🔊 sich verstellen	sahte tavır takınmak	🔊 verstellen	yerini değiştirmek
🔊 sich vertragen	birbirine uymak	🔊 vertragen	bir şeye katlanmak
🔊 sich waschen	yıkanmak	🔊 waschen	yıkamak

Örnek vermek gerekirse:

Dönüşlü	🔊	Ich wasche mich. Ben yıkanıyorum.
Dönüşlü Değil	🔊	Ich wasche die Katze. Ben kediyi yıkıyorum.

İsmin -İ Halinde Dönüşlü Zamirler

Personalpronomen	Reflexivpronomen
ich ben	mich kendimi
du sen	dich kendini
er/sie/es o	sich kendisini
wir biz	uns kendimizi
ihr sizler	euch kendilerinizi
sie onlar	sich kendilerini
Sie siz	sich kendinizi

Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz. Gördüğümüz gibi dönüşlü zamir eylemi yapan kişiye bağlıdır.

Ich wasche mich.  Ben (kendimi yıkarım) yıkanırım.

Du wäschst dich.  Sen (kendin) yıkanırsın.

Er wäscht sich.  O (kendi) yıkanır.

 Kısaca ismin i-halindeki dönüşlü zamirleri özetlemek gerekirse;

• Dönüşlü eylemler çeviride kullanılmasa da birinin kendine yaptığı eylemleri ifade eder.
• Dönüşlü fiiller haliyle dönüşlü zamirleri kullanır.
• Dönüşlü zamirler eylemi yapan kişi ile uygun olmak zorundadır.
• Dönüşlü zamirler çekimi yapılan fiilden hemen sonra gelir.

Sözlükte dönüşlü fiiller sich ile beraber bulunur ama cümle içerisinde eylemi yapan kişi veya şeye göre sich ilgili şahıs zamirinin dönüşlü zamirini alır. İlgili fiilleri birebir çevirisini görecek şekilde bulamayacaksınız ama siz ne olduğunu anlamalısınız. Aşağıdaki tabloda yaygın kullanılan dönüşlü fiiller üzerinden bu durum gösterilmiştir;

sich anziehen  giyinmek	Birebir çevirisi kendini giydirmek
sich rasieren  tıraş olmak	Birebir çevirisi kendini tıraş etmek
sich beeilen  acele etmek	Birebir çevirisi kendini acele ettirmek
sich konzentrieren  odaklanmak	Birebir çevirisi kendini odaklamak

İsmin -E Halinde Dönüşlü Zamirler

Dönüşlü zamirler illa da dönüşlü fiillerle kullanılacak değil. Bir cümlede, dönüşlü zamirler dolaylı veya dolaysız nesne olarak da kullanılabilir. Dolaysız nesne olduklarında yukarıda anlattığımız gibi belirtme (ismin i-hali) durumundadırlar.

Ancak sich dönüşlü zamirinden sonra bir nesne (Akkusativobjekt) geldiğinde yönelme durumunda (ismin e-halindeki sözcük) kullanılırlar. Aşağıdaki tabloyu inceleyiniz.

Personalpronomen	Reflexivpronomen
ich ben	mir kendime
du sen	dir kendine
er/sie/es o	sich kendisine
wir biz	uns kendimize
ihr sizler	euch kendilerinize
sie onlar	sich kendilerine
Sie siz	sich kendinize

Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere birinci ve ikinci tekil şahıs zamiri olan “Ich” ve “du” dışında dönüşlü zamirler her iki durumda da aynıdır. Bir dönüşlü zamiri her iki hal durumunda da görmek için örnekleri inceleyiniz;

Belirtme durumu: (i Hali)	Ich wasche mich.  Ben (kendim) yıkanırım.
Yönelme durumu:   (-e Hali)	Ich wasche mir die Haare. Ben saçımı (kendim) yıkarım.

Türkçe çevirilerde birebir bir çeviri olmaması kafa karışıklığı yarabilir. E-halindeyken ekstra bir nesne geldiğini tüyo yapabilirsiniz.

sich waschen: yıkanmak —> sich die Hände waschen: ellerini yıkamak

Waschen fiili üzerinden örneklemek gerekirse sich olmadan kullanılırsa dönüşlü fiil olma özelliğini kaybeder ve anlamı yıkanmak yerine yıkamak olur. Böylesi bir durumda nesnesi olan geçişli bir eylem konumuna girer.

Aşağıdaki tabloda ismin hem -i hal hem de -e hali kullanımlarına örnek verilmiştir;

-i Hali	-e Hali
Ich rasiere mich. Tıraş oluyorum.	Ich rasiere mir den Bart. Sakalımı tıraş ediyorum.
Du rasierst dich. Tıraş oluyorsun.	Du rasierst dir den Bart. Sakalını tıraş ediyorsun.

Önemli bir not vermek istiyorum: Dolaylı nesne eylemin sonucundan “etkilenen” şeydir. Bir dolaylı nesne olarak, yönelme durumundaki bir dönüşlü zamirin eylemi yapan şey ile uyumlu olması gerekmez. İlgili zamir sadece eylemin alıcısını gösterir. Aşağıdaki örneği inceleyin.

Ich putze dir die Zähne.  Ben dişlerini fırçalıyorum.

Thomas rasiert mir den Bart. Thomas sakalımı tıraş ediyor.

 Kısaca genel bir özetleme yapmak gerekirse;

• Dönüşlü zamirler cümlenin dolaylı ya da dolaysız nesnesidir.
• Bir dönüşlü zamir cümlenin dolaylı nesnesi olduğunda yönelme yani e-alindedir.
• Yönelme durumundaki dönüşlü zamir bize bir eylemin alıcısını gösterir.

Almancada Dönüşlü Fiiller ve Örnek Cümleler

🔊	Ich setze mich auf den Stuhl. Sandalyeye oturuyorum.
🔊	Sie wundern sich sehr. Çok şaşırıyorsunuz.
🔊	Sie ärgern sich. Kızıyorlar.
🔊	Du freust dich Seviniyorsun
🔊	Karoline wäscht sich jeden Tag. Karoline hergün yıkanır.
🔊	Der Lehrer sitzt neben dem Schrank. Öğretmen dolabın yanında oturuyor

Dönüşlü Fiillerde Emir Hali

Bunlar emir haline getirilirken asıl fiil, diğer fiillerde olduğu gibi emir şekillerine girer, dönüşlü zamir de şahıslara göre değişir.

	Sich freuen	Sevinmek
du	freu(e) dich	Sevin!
ihr	freut euch	Sevinin!
Sie	freuen Sie sich	Sevininiz!

	Sich setzen	Oturmak
du	setz(e) dich	Otur!
ihr	setzt euch	Oturun!
Sie	setzen Sie sich	Oturunuz!

Olumsuz emir yukarıdaki şekillerin sonuna bir nicht ekleyerek yapılır.

	Sich freuen	Sevinmek
du	freu(e) dich nicht!	Sevinme!
ihr	freut euch nicht!	Sevinmeyin!
Sie	freuen Sie sich nicht!	Sevinmeyiniz!

Dönüşlü Fiillerle Soru Yapmak

İçinde dönüşlü bir fiil bulunan bir cümle bu dönüşlü fiili başa getirmek suretiyle soru haline konur. Bu tip sorular dönüşlü zamirin yeri bakımından iki türlü olur;

1- Cümlenin öznesi bir şahıs zamiri ise, cümle soru yapılınca başa gelen fiilden sonra özne olan bu şahıs zamiri ve bundan sonra da dönüşlü zamir gelir. Eğer soru kelimesi kullanılıyorsa en başa o konur.

🔊	Ich wasche mich jeden Morgen. Her sabah yıkanıyorum.
🔊	Wasche ich mich jeden Morgen? Her sabah yıkanıyor muyum?
🔊	Er setzt sich auf den Stuhl. Sandalyeye oturuyor.
🔊	Setzt er sich auf dien Stuhl? Sandalyeye oturuyor mu?
🔊	Warum freut er sich sehr? O niçin çok seviniyor?

2-Cümlenin öznesi bir şahıs zamiri değil de herhangi bir tekil veya çoğul isimse soru cümlesinde kelimelerin dizilişi farklıdır. Gene önce asıl fiil gelir, ama bundan sonra özne olan isim değil de cümledeki dönüşlü zamir yer alır, özne olan isim bu dönüşlü zamirden sonra gelir. Eğer soru kelimesi kullanılıyorsa en başa o konur.

🔊	Der Vater setzt sich auf das Sofa. Baba kanapenin üstüne oturuyor.
🔊	Setzt sich der Vater auf das Sofa? Baba kanapenin üstüne oturuyor mu?
🔊	Mein Bruder wäscht sich heute nicht. Erkek kardeşim bugün yıkanmıyor.
🔊	Wäscht sich mein Bruder heute nicht? Erkek kardeşim bugün yıkanmıyor mu?
🔊	Warum stellen sich die Kinder vor die Tür? Çocuklar niçin kapının önüne gidip duruyorlar?