Almancada Dönüşlü Fiiller (Reflexive Verben)

Merhaba arkadaşlar! Bu yazımızda, zaman zaman Almancada kafa karıştırıcı olabilen “dönüşlü zamirler” (Refleksivpronomen) ve “dönüşlü fiiller” (Reflexive Verben) konularını inceleyeceğiz.

Almancada Dönüşlü Zamirler (Refleksivpronomen)

Almancada dönüşlü fiiller (reflexive Verben), bir öznenin yaptığı eylemin yine özneye yöneldiği durumu ifade eder. Bu tarz fiiller yüklemde gösterilen işi yapan ve yapılan işten etkilenenin aynı kişi olduğunu anlatır. Bu yapı Türkçede de var ama içselleştirdiğimiz için tam olarak nasıl kullandığımızı bilmiyoruz. Türkçede biz bu fiilleri “-n” ve “-l” eklerinden tanıyoruz. Almancada ise dönüşlü fiiller, zamiriyle; ayrı bir kelime olarak kullanılan “sich” adlı “dönüşlü zamirle” tanınır.

Evet, şimdi kafanızı karıştıran noktaya geldik diyebiliriz. Daha önceki derslerimizde, Almancadaki şahıs zamirlerinin çekimlendiğinden bahsetmiştik. O dersi çalışıp gelmenizi şiddetle tavsiye ediyorum. Zira amiyane tabirle zurnanın zırt dediği noktaya gelmiş bulunmaktayız. Neden mi? Çünkü zamirler de tıpkı isimler gibi çekime uğrar da ondan. İşte tam bu çekim mevzusu kafayı allak bullak etmekte.

Aşağıdaki tabloda, “sich” dönüşlü zamirinin “Akkusativ” (ismin -i hali) ve “Dativ” (ismin -e hali) formattaki çekimlerini ekledim. Neden sadece bu iki çekim var diyebilirsiniz. Güzel de bir soru olur aslında bu… Almancada “sich” dönüşlü zamiri yalnızca “Akkusativ” ve “Dativ” halde kullanılır. Bu yüzden Almancada şahıs zamirlerinin “Akkusativ” ve “Dativ” çekimlerini ekleyip “sich” dönüşlü zamirinin bu iki hal durumundaki çekimlerini göstermek istedim. Bakınız:

Nominativ	Akkusativ		Dativ
Personalpronomen	Personalpronomen	sich	Personalpronomen	sich
ich ben	mich beni	mich kendimi	mir bana	mir kendime
du sen	dich seni	dich kendini	dir sana	dir kendine
er o	ihn onu	sich kendisini	ihm ona	sich kendisine
sie o	sie onu	sich kendisini	ihr ona	sich kendisine
es o	es onu	sich kendisini	ihm ona	sich kendisine
wir biz	uns bizi	uns kendimizi	uns bize	uns kendimize
ihr siz	euch sizi	euch kendinizi	euch size	euch kendinize
sie onlar	sie onları	sich kendilerini	ihnen onlara	sich kendilerine
Sie Siz	Sie sizi	sich kendinizi	Ihnen kendinize	sich kendilerine

❗ Şahıs zamirlerinin nezaket şekli de kullanılsa “sich” hep küçük yazılır.

Gördünüz mü? Şahıs zamirlerinin “Akkusativ” ve “Dativ” çekimleri ile “sich” dönüşlü zamirinin “Akkusativ” ve “Dativ” çekimleri ne kadar da benzemekte değil mi (Farklı olanları koyu bir şekilde gösterdim)?.. İlk önceliğimiz bu aradaki farkı anlamak olmalı. Evet, artık dönüşlü zamirin cümle içindeki konumunu, dönüşlü fiilleri inceleyebiliriz.

Almancada Dönüşlü Fiiller (Reflexive Verben)

Dönüşlü fiil bulunan cümlelerde özne ve nesne aynı varlıktır. Yani özne ile nesne tek bir noktada toplanmış, işi yapanla işten etkilenen aynı kişi olmuştur. “Dönüşlü” denilmesinden sebebi de budur: Bu tarz fiillerde yapılan iş, işi yapana döne ve işi yapana dönüştürülebilir. Diğer fiillerde ise, işi yapan ile işten etkilenenler ayrı ayrıdır. Örneğin, “Ben yıkanıyorum.” derken yıkanan kendimimdir ve yıkanma işi de kendimle ilgilidir. Buna karşılık “Ben bulaşıkları yıkıyorum.” derken yıkanan bulaşıklardır ve yıkanma işi bulaşıklarla ilgilidir. Bu yüzden, “yıkanmak” dönüşlü bir fiil iken “yıkamak” ise dönüşlü bir fiil değildir deriz bu mantığa göre.

Bu tip fiillere Almancada da az olduğu kadar Türkçede de oldukça az rastlanır. Dolayısıyla bu fiilleri ezberlemenizi tavsiye ederim. Aşağıdaki tabloda yaygın kullanılanları derledim:

🔊 sich freuen	sevinmek
🔊 sich waschen	yıkanmak
🔊 sich anziehen	giyinmek
🔊 sich ärgern	sinirlenmek
🔊 sich rasieren	tıraş olmak
🔊 sich erholen	rahatlamak
🔊 sich konzentrieren	odaklanmak
🔊 sich beeilen	acele etmek
🔊 sich schminken	makyaj yapmak
🔊 sich duschen	yıkanmak

🇩🇪 Meine Mutter schminkt sich selten.
🇹🇷 Annem nadiren makyaj yapar.
🇩🇪 Ich ziehe mich an.
🇹🇷 Giyiniyorum.
🇩🇪 Ihr erholt euch.
🇹🇷 Sakin olun.

Dönüşlü zamir, fiilinin hemen ardından kullanılır. Dahası, İşi yapan şahıs zamiri ile dönüşlü zamirin çekimi uyumlu olmak zorundadır. Örnek olarak “sich rasieren” (tıraş olmak) fiilinin şimdiki zamandaki çekimini inceleyelim:

ich	rasiere mich tıraş oluyorum
du	rasierst dich tıraş oluyorsun
er/sie/es	rasiert sich tıraş oluyor
wir	rasieren uns tıraş oluyoruz
ihr	rasiert euch tıraş oluyorsunuz
sie	rasieren sich tıraş oluyorlar
Sie	rasieren sich tıraş oluyorsunuz

🇩🇪 Ich rasiere mich jeden Morgen.
🇹🇷 Ben her sabah tıraş olurum.
🇩🇪 Er rasiert sich.
🇹🇷 O tıraş oluyor.

❗ Cümlenin öznesi bir şahıs zamiri değil de tekil bir isim (Thomas, Anna vb.) olursa esas fiilin üçüncü şahıs çekimi ile dönüşlü zamirlerin de yine üçüncü şahısla kullanılan şekli olan “sich” kullanılır. Eğer özne çoğul bir isim (Thomas und Anna vb.) ise esas fiil mastar halinde kullanılırken dönüşlü zamir “sich” şeklinde kullanılır.

❗ Eğer dönüşlü fiil cümlede “kip belirteci” (Modalverben) ile beraber kullanılmışsa “sich” dönüşlü zamiri, kip belirtecinden sonra kullanılır. Buna karşılık dönüşlü fiil mastar halde cümlenin sonuna gider. “Müssen” ve “sollen” kip belirteci ile bu durumu örneklendirelim:

🇩🇪 Ich muss mich beeilen!
🇹🇷 Acele etmem gerek!
🇩🇪 Du sollst dich vor der Party rasieren!
🇹🇷 Partiden önce tıraş olmalısın!

Şimdiye kadar dönüşlü zamirimizi “belirtme hali” (ismin -i halinde) olan “Akkusativ” çekimde gördük. Bu haliyle dönüşlü zamirimiz cümle içinde “Akkusativobjekt” olarak kullanılmıştır. Türkçe çevirilerde daha okunaklı olması adına bu nesneyi göremeyebilirsiniz ama Almanca cümledeki “mich, dich vb.” bu nesneyi oluşturmaktadır. Eğer ben Türkçe çevirilerde bu nesneyi görmek istiyorum diyorsanız ona uygun çeviriyi de yaparım. Bakınız:

🇩🇪 Ich wasche mich. 
🇹🇷 Yıkanıyorum.
🇹🇷 Kendimi yıkıyorum.
…
🇩🇪 Sie muss sich beeilen.
🇹🇷 Acele etmesi lazım.
🇹🇷 Kendini acele ettirmesi gerek.
…
🇩🇪 Er rasiert sich.
🇹🇷 Tıraş oluyor.
🇹🇷 Kendini tıraş ediyor.
…
🇩🇪 Wir ziehen uns an.
🇹🇷 Giyiniyoruz.
🇹🇷 Kendimizi giydiriyoruz.

Evet, şimdi daha net anlaşılmıştır diye düşünüyorum. Peki, “mir, dir, vb.” kullanımı nasıl oluyor? diye sorabilirsiniz. “Dativ” çekime sokarken fiilimiz genel olarak doğrudan bir nesneye ihtiyaç duyar. Yani fiilimiz dile gelmiş olsa amiyane tabirle: “Bana bir ‘Akkusativobjekt’ ver!” der. Kıyas yaparak gösterirsem ne demek istediğim anlaşılacaktır:

• Akkusativ
  • 🇩🇪 Ich wasche mich.
  • 🇹🇷 Yıkanıyorum.
• Dativ
  • 🇩🇪 Ich wasche mir die Haare.
  • 🇹🇷 Saçlarımı yıkıyorum.
  • 🇩🇪 Ich wasche mir die Hände.
  • 🇹🇷 Ellerimi yıkıyorum.
  • 🇩🇪 Ich putze mir die Zahne.
  • 🇹🇷 Dişlerimi fırçalıyorum.

Olay tamamen nesnede gizli desem yeridir. Ancak şunu da belirtmek istiyorum: “Dativ” kullanımdaki nesne eylemin sonucundan “etkilenen” kişi veya şeydir. Bir dolaylı nesne olarak, “Dativ” haldeki dönüşlü zamirin eylemi yapan kişi veya şey ile uyumlu olması gerekmez. Sadece eylemin alıcısını göstermekle yetinir. Örneğin:

🇩🇪 Ich kaufe mir einen Computer.
🇹🇷 Kendime bir bilgisayar alıyorum.
🇩🇪 Ich kaufe dir einen Computer.
🇹🇷 Sana bir bilgisayar alıyorum.

❗ Almancada bazı fiiller “gerçek olmayan dönüşlü fiiller” olarak adlandırılır. Zira böylesi fiiller, fiilin gerçek anlamını değiştirmeden hem dönüşlü hem de dönüşsüz olarak kullanılabilirler. Örneğin:

🇩🇪 Ich wasche mich.
🇹🇷 Yıkanıyorum.
🇩🇪 Ich wasche meine Haare.
🇹🇷 Saçlarımı yıkıyorum.