Almancada Dönüşlü Fiiller, fiili yapanla (özne), fiilden etki gören, yani yapılan (nesne) aynıdır (tek bir kişi veya eşyadır). Yani özne ile nesne tek bir noktada toplanmıştır. İşi yapanla işten etkilenen aynı kişi olmuştur. Diğer fiillerde ise, yapan ile yapılan ayrı ayrıdır. Bu tip fiiller Almancada da az olduğu kadar Türkçede de az rastlanır. Onun için anlaşılması biraz güçtür.
Almancada Dönüşlü Fiiller: Die Reflexive Verben
Dönüşlü fiil, “dönüşlü zamir” adı verilen sich kelimesi ve bir de asıl fiilden meydana gelir. Dönüşlü zamir sich ve asıl fiil ayrı ayrı yazılırlar. Dönüşlü fiiller sözlüklerde genellikle sich ile birlikte gösterilirler. Yani, sözlüğü açıp bir fiil baktığınızda eğer sich bulunuyorsa bu bir fiil dönüşlü bir fiildir diyebiliriz. Aşağıdaki tabloda dönüşlü fiillerden yaygın kullanılanlar listelenmiştir.
| sich freuen | sevinmek |
| sich waschen | yıkanmak |
| sich ärgern | sinirlenmek |
| sich wundern | şaşırmak |
| sich setzen | (bir yere) oturmak |
| sich stellen | (gidip) durmak |
| sich legen | (bir yere) yatmak |
“Dönüşlü” kelimesinden de anlaşılacağı gibi bu çeşit fiillerde yapılan iş, işi yapanla ilgilidir ve işi yapana dönüştürülebilir. Örneğin, “Ben yıkanıyorum.” derken yıkanan kendimdir ve yıkanma işi de kendimle ilgilidir. Ama buna karşılık “Ben bulaşıkları yıkıyorum.” derken yıkanan bulaşıklardır ve yıkanma işi bulaşıklarla ilgilidir. Bu yüzden “yıkamak” dönüşlü bir fiil değildir diyebiliriz.
Almancada Dönüşlü Fiillerin Çekimleri
Dönüşlü fiiller de diğer fiiller gibi çekimlenirler ve çekimlenirken diğer fiillerden farklı bir durum göstermezler. Dönüşlü fiillerde değişik olan sadece dönüşlü zamirdir. Bu da şahıslara göre değişir, yani çekimlenir.
Dönüşlü fiillerle esas bilinmesi gereken ise yalnızca i-halinde ve e-halinde kullanılabilmeleridir. Şahıs zamirlerini anlattığımız bölümde dönüşlü zamirlere değinmiştik. Aşağıdaki tabloda şahıs zamirlerinin ismin -i ve -e halindeki hallerine benzerlikleriyle olan durum gösterilmiştir.
Almancada sich dönüşlü zamiri ile gösterilen fiiller ya dönüşlü (reflexiv) ya da işteş (reziprok) fiillerdir. Havada kalmaması adına biraz detaylandıralım. Bilindiği üzere bir işin birden fazla kişi tarafından karşılıklı veya toplu olarak yapıldığını gösteren fiillere işteş fiiller (örneğin; sich treffen: buluşmak) denir. Görüldüğü üzere Türkçede dönüşlülüğü ayrı bir kelime (kendimi, kendini…) ile ifade etmek yerine fiillere gelen -n(-ın, -in, -il, -ul, -ül) ve -ş(-ış, -iş, -iş, -uş, -üş) gibi ekledir. Örneğin; öp-üş-mek, soy-un-mak, gör-ün-mek, çek-il-mek, büz-ül-mek, gül-üş-mek
Aşağıdaki tabloda sich freuen (sevinmek) fiili örnek olarak çekmlenmiştir;
| Sich freuen – Sevinmek | |
| ich freue mich seviniyorum | |
| du freust dich seviniyorsun | |
| er freut sich seviniyor | |
| sie freut sich seviniyor | |
| es freut sich seviniyor | |
| wir freuen uns seviniyoruz | |
| ihr freut euch seviniyorsunuz | |
| sie freuen sich seviniyorlar | |
| Sie freuen sich seviniyorsunuz |
Cümlenin öznesi bir şahıs zamiri değil de tekil bir isim olursa asıl fiilin üçüncü şahısla kullanılan şekli, dönüşlü zamirlerin de yine üçüncü şahısla kullanılan şekli, yani sich cümlede yer alır. özne çoğul bir isim ise asıl fiil hiç değiştirilmeden, mastar halinde kullanılır, dönüşlü zamirlerden de yine sich cümlede kullanılır.
İ-Halinde Dönüşlü Zamirler
| Personalpronomen | Reflexivpronomen | ||
| ich | ben | mich | kendimi |
| du | sen | dich | kendini |
| er/sie/es | o | sich | kendisini |
| wir | biz | uns | kendimizi |
| ihr | sizler | euch | kendilerinizi |
| sie | onlar | sich | kendilerini |
| Sie | siz | sich | kendinizi |
Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz. Gördüğümüz gibi dönüşlü zamir eylemi yapan kişiye bağlıdır.
| Ich wasche mich. Ben (kendimi yıkarım) yıkanırım. |
| Du wäscht dich. Sen (kendin) yıkanırsın. |
| Er wäscht sich. O (kendi) yıkanır. |
Kısaca ismin i-halindeki dönüşlü zamirleri özetlemek gerekirse;
- Dönüşlü eylemler çeviride kullanılmasa da birinin kendine yaptığı eylemleri ifade eder.
- Dönüşlü fiiller haliyle dönüşlü zamirleri kullanır.
- Dönüşlü zamirler eylemi yapan kişi ile uygun olmak zorundadır.
- Dönüşlü zamirler çekimi yapılan fiilden hemen sonra gelir.
Sözlükte dönüşlü fiiller sich ile beraber bulunur ama cümle içerisinde eylemi yapan kişi veya şeye göre sich ilgili şahıs zamirinin dönüşlü zamirini alır. İlgili fiilleri birebir çevirisini görecek şekilde bulamayacaksınız ama siz ne olduğunu anlamalısınız. Aşağıdaki tabloda yaygın kullanılan dönüşlü fiiller üzerinden bu durum gösterilmiştir;
| sich anziehen giyinmek | Birebir çevirisi kendini giydirmek |
| sich rasieren tıraş olmak | Birebir çevirisi kendini tıraş etmek |
| sich beeilen acele etmek | Birebir çevirisi kendini acele ettirmek |
| sich konzentrieren odaklanmak | Birebir çevirisi kendini odaklamak |
E-Halinde Dönüşlü Zamirler
Dönüşlü zamirler illa da dönüşlü fiillerle kullanılacak değil. Bir cümlede, dönüşlü zamirler dolaylı veya dolaysız nesne olarak da kullanılabilir. Dolaysız nesne olduklarında yukarıda anlattığımız gibi belirtme (ismin i-hali) durumundadırlar.
Ancak sich dönüşlü zamirinden sonra bir nesne (Akkusativobjekt) geldiğinde yönelme durumunda (ismin e-halindeki sözcük) kullanılırlar. Aşağıdaki tabloyu inceleyiniz.
| Personalpronomen | Reflexivpronomen | ||
| ich | ben | mir | kendime |
| du | sen | dir | kendine |
| er/sie/es | o | sich | kendisine |
| wir | biz | uns | kendimize |
| ihr | sizler | euch | kendilerinize |
| sie | onlar | sich | kendilerine |
| Sie | siz | sich | kendinize |
Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere birinci ve ikinci tekil şahıs zamiri olan “Ich” ve “du” dışında dönüşlü zamirler her iki durumda da aynıdır. Bir dönüşlü zamiri her iki hal durumunda da görmek için örnekleri inceleyiniz;
| Belirtme durumu: | Ich wasche mich. Ben (kendim) yıkanırım. |
| Yönelme durumu: | Ich wasche mir die Haare. Ben saçımı (kendim) yıkarım. |
Türkçe çevirilerde birebir bir çeviri olmaması kafa karışıklığı yarabilir. E-halindeyken ekstra bir nesne geldiğini tüyo yapabilirsiniz.
sich waschen: yıkanmak —> sich die Hände waschen: ellerini yıkamak
Aşağıdaki tabloda ismin hem -i hal hem de -e hali kullanımlarına örnek verilmiştir;
| Ich raisere mich. Tıraş oluyorum. | Ich rasiere mir den Bart. Sakalımı tıraş ediyorum. |
| Du raiserst dich. Tıraş oluyorum. | Du rasierst dir den Bart. Sakalımı tıraş ediyorum. |
Önemli bir not vermek istiyorum: Dolaylı nesne eylemin sonucundan “etkilenen” şeydir. Bir dolaylı nesne olarak, yönelme durumundaki bir dönüşlü zamirin eylemi yapan şey ile uyumlu olması gerekmez. İlgili zamir sadece eylemin alıcısını gösterir. Aşağıdaki örneği inceleyin.
| Ich putze dir die Zähne. Ben dişlerini fırçalıyorum. |
| Der rasiert mir den Bart. Berber sakalımı tıraş ediyor. |
Kısaca genel bir özetleme yapmak gerekirse;
- Dönüşlü zamirler cümlenin dolaylı ya da dolaysız nesnesidir.
- Bir dönüşlü zamir cümlenin dolaylı nesnesi olduğunda yönelme yani e-alindedir.
- Yönelme durumundaki dönüşlü zamir bize bir eylemin alıcısını gösterir.
Almancada Dönüşlü Fiiller ve Örnek Cümleler
| Ich setze mich auf den Stuhl. Sandalyeye oturuyorum. | |
| Sie wundern sich sehr. Çok şaşırıyorsunuz. | |
| Sie ärgern sich. Kızıyorlar. | |
| Du freust dich Seviniyorsun | |
| Karoline wäscht sich jeden Tag. Karoline hergün yıkanır. | |
| Der Lehrer sitzt neben dem Schrank. Öğretmen dolabın yanında oturuyor |
Dönüşlü Fiillerde Emir Hali
Bunlar emir haline getirilirken asıl fiil, diğer fiillerde olduğu gibi emir şekillerine girer, dönüşlü zamir de şahıslara göre değişir.
| Sich freuen | Sevinmek | |
| du | Freue dich! | Sevin! |
| ihr | Freut euch! | Sevinin! |
| Sie | Freut Sie sich! | Sevininiz! |
| Sich setzen | Oturmak | |
| du | Setze dich! | Otur! |
| ihr | Setzt euch! | Oturun! |
| Sie | Setzen Sie sich! | Oturunuz! |
Olumsuz emir yukarıdaki şekillerin sonuna bir nicht ekleyerek yapılır.
| Sich freuen | Sevinmek | |
| du | Freue dich nicht! | Sevinme! |
| ihr | Freut euch nicht! | Sevinmeyin! |
| Sie | Freut Sie sich nicht! | Sevinmeyiniz! |
Dönüşlü Fiillerle Soru Yapmak
İçinde dönüşlü bir fiil bulunan bir cümle bu dönüşlü fiili başa getirmek suretiyle soru haline konur. Bu tip sorular dönüşlü zamirin yeri bakımından iki türlü olur;
1- Cümlenin öznesi bir şahıs zamiri ise, cümle soru yapılınca başa gelen fiilden sonra özne olan bu şahıs zamiri ve bundan sonra da dönüşlü zamir gelir. Eğer soru kelimesi kullanılıyorsa en başa o konur.
| Ich wasche mich jeden Morgen. Her sabah yıkanıyorum. | |
| Wasche ich mich jeden Morgen? Her sabah yıkanıyor muyum? | |
| Er setzt sich auf den Stuhl. Sandalyeye oturuyor. | |
| Setzt er sich auf dien Stuhl? Sandalyeye oturuyor mu? | |
| Warum freut er sich sehr? O niçin çok seviniyor? |
2-Cümlenin öznesi bir şahıs zamiri değil de herhangi bir tekil veya çoğul isimse soru cümlesinde kelimelerin dizilişi farklıdır. Gene önce asıl fiil gelir, ama bundan sonra özne olan isim değil de cümledeki dönüşlü zamir yer alır, özne olan isim bu dönüşlü zamirden sonra gelir. Eğer soru kelimesi kullanılıyorsa en başa o konur.
| Der Vater setzt sich auf das Sofa. Baba kanapenin üstüne oturuyor. | |
| Setzt sich der Vater auf das Sofa? Baba kanapenin üstüne oturuyor mu? | |
| Mein Bruder wäscht sich heute nicht. Erkek kardeşim bugün yıkanmıyor. | |
| Wäscht sich mein Bruder heute nicht? Erkek kardeşim bugün yıkanmıyor mu? | |
| Warum stellen sich die Kinder vor die Tür? Çocuklar niçin kapının önüne gidip duruyorlar? |
3 Yorum