Almancada Artikeller (der – die – das | ein – eine)

Merhabalar! Bu dersimizde Almanca öğrenirken belki de en çok zorlandığımız konu olan artikelleri derinlemesine ele alacağız. Oldukça detaylı olacak olan yazımızda, artikellerin kullanım mantığını açıklayacak ve konuyu daha iyi kavrayabilmeniz için trikli bilgiler sunacağız. Umuyoruz ki dersin sonunda, “Almancada artikeller ne işe yarar?” sorusuna cevap bulabileceksiniz.

Almancada Artikeller

Öncelikle işe, Almancada “artikel” denilen şeyin ne olduğunu tanıyarak başlayalım. Sözlük tanımına göre, artikel, bir ismin önüne gelerek o ismin belirli mi yoksa belirsiz mi olduğunu gösteren kelimedir. Almancada artikeller, halihazırda İngilizce bilenlerin bildikleri “the” ya da “a/an” kelimelerine benzer bir işlev görür. Ancak, Almancada artikeller, sadece belirli ve belirsiz olmakla kalmaz; aynı zamanda ismin cinsiyetine (eril, dişil, nötr) ve sayı durumuna (tekil, çoğul) göre de değişiklik gösterir. Eh, zurnanın zırt dediği yer tam da burasıdır zaten. Bu nedenle, doğru artikel kullanmak Almancada cümlelerin anlamını doğru bir şekilde iletmek için oldukça önemlidir.

Evet, en temel manada Almancada artikeller, bahsi geçen bir ismin “cinsiyetini”, “tekilliğini ve çoğulluğunu“, “hangi hal durumunda bulunduğunu” ve “bilinirliğini” ifade etmek için kullanılır. Belki de aklımıza en oturmayan kısmı ise “bilinirlik” ile ne ifade edildiğidir.

Bu bilinirliği anlatmak adına bir arkadaşınızla sohbet ettiğinizi farz etmenizi istiyorum. Arkadaşınıza “Benim arabam bozuldu” gibi bir cümle kurduğunuz zaman arkadaşınızın aklına “herhangi bir araba” imajı yerine sizin arabanızın imajı gelir. Neden mi? Arabanızı biliyordur da ondan!.. İşte Almancada artikeller de bahsi geçen isim hakkında buna benzer bir “bilinirliğe” vurgu yapmak için kullanılır. Yani öyle alelade bir araba değil “o” araba aklınıza gelsin isteniyordur.

Bu arkadaşımızla konuşmamızı sürdürelim: “Bir araba gördüm. (Malum, o) Araba kırmızıydı”. Bu örnekte, parantez içindeki “o, malum” kelimeleri, Almancada kullanılan artikellerin görevini ifade etmektedir. Gördüğünüz gibi, bir isimden tekrar bahsedildiğinde bu isim artık bilinir hale gelmiştir. Almancada artikeller, cümlede bu tür anlam farklılıklarını net bir şekilde ortaya koymak için önemli bir rol oynar.

Biz Türkçe cümlelerde, bilinirliği bağlamdan anladığımız için bu tür ekstra kelimeleri kullanmamız gerekmez. Bununla birlikte, Almancada artikelleri kullanmak zorunludur. Almancada, bir ismin belirsiz mi, belirli mi olduğunu belirtmek için artikel kullanılır, bu da cümlenin anlamını netleştirir. Anlaşılır kılması adına artikellerin üstlendiği bilinirlik rolünü “benim”, “senin” vb. sahiplik zamirlerinin kullanımına benzetebiliriz. Bu zamirler sayesinde “bilinirlik” canlanıyor değil mi?

Konuyu fazla uzatmadan, Almancada artikellerin çeşitlerinden bahsedelim. Almancada artikeller, “belirli ve belirsiz artikeller” olmak üzere ikiye ayrılır. Belirli artikellerin mantığını anlamak, belirsiz artikellerin mantığını kavramayı ziyadesiyle kolaylaştıracaktır. O yüzden önceliğiniz belirli artikelleri iyice anlamak olsun.

Almancada artikeller, ismin hangi hal durumunda olduğunu da belirttikleri için oldukça önemlidir. Artikeller, bu hal durumlarına göre farklı çekimlere tabi tutulur. Aşağıdaki tabloda, Almancadaki hal durumları ve artikellerin bu durumlara göre çekimleri gösterilmiştir:

Hal Durumu	Eril	Dişil	Nötr	çoğul
Nominativ	der ein	die eine	das ein	die –
Akkusativ	den einen	die eine	das ein	die –
Dativ	dem einem	der einer	dem einem	den –
Genitiv	des eines	der einer	des eines	der –

Almancada Belirli Artikeller (der, die, das)

Varlıkların adlarını ifade eden kelimelere “isim” denir. Yani “elma,” “kitap,” “sandalye,” “şapka,” ve “Shakira” gibi kelimeler birer isimdir. İsimler sayesinde, canlı ya da cansız tüm varlıkları ve kavramları adlandırabilir, bunları birbirimize ifade edebiliriz. Böylece, birine “kuş” dediğimizde, o kişinin zihninde bu kümeye ait bir görüntü belirir ve iletişimimiz daha kolay hale gelir. İşte Almancada artikeller tam da bu noktada bir bağlantı, bir bilinirlik sağlamaktadır. Bu sayede anlamı genelden özele sıkıştırıp neyi anlattığımızı net bir şekilde ifade edebiliriz.

Neyse ki Almancada isimler, Türkçeden farklı olarak bazı belirgin özelliklere sahiptir. Bu özellikler sayesinde herhangi bir Almanca cümlede ismin ne olduğunu kolayca anlayabiliriz. Neden mi? Çünkü Almancada isimler, cümlenin neresinde olursa olsun, her zaman büyük harfle yazılır. Haliyle Almanca bir cümle gördüğümüzde, ismin hangisi olduğunu kolayca anlayabiliriz.

Almancada isimlerin Türkçeden bir diğer farkı, “dil bilgisel cinsiyetlere” sahip olmasıdır. Almancada; eril, dişil ve nötr olmak üzere üç farklı dil bilgisel cinsiyet bulunur ve bu cinsiyetler isimlere artikeller aracılığıyla atanır. Evet, artikeller sayesinde her bir isme cinsiyet atanır.

Eril	➡️	der
Dişil	➡️	die
Nötr	➡️	das

Daha önce belirttiğimiz gibi, Almancada tüm isimler büyük harfle yazılır ve önlerine “der,” “die,” veya “das” artikellerinden biri gelir. Bu üç kelimenin Türkçede doğrudan bir karşılığı olmadığından tercüme edilmezler. Bu yüzden, artikelleri önünde bulundukları ismin bir parçası olarak düşünebiliriz. Her ne kadar belirli artikeller için birebir bir çeviri olmasa da, “malum” veya “o” gibi çevirilerle cümle içindeki kullanım anlamını ifade edebiliriz. En azından Almanca öğrenmeye yeni başlamışsanız bilinirliliğin kafanıza oturması açısından faydalı olacaktır diye düşünüyorum.

Örneğin, “Das Auto ist kaputt” cümlesini Türkçeye “araba bozuk” olarak çevirmek yerine “malum (o) araba bozuk” şeklinde çevirmek, bozulan arabanın bilinirliğine vurgu yapabiliriz.

Zaten en büyük vazifeleri de, ilgili ismin bilinir ve belirli olduğunu, yani tanımlı olduğunu göstermektir. Bu nedenle, artikellere ayrıca “tanımlık” da denilmektedir. İngilizce biliyorsanız oradaki “the” artikelinin kullanımının bu açıdan benzerlik gösterdiğini söyleyebiliriz.

Türkçede bir ismin belirli ve bilinen olduğunu belirtirken sezgiye dayalı bir anlayışa sahibiz, bu yüzden Almanca öğrenirken bu durum bize garip gelebilir.

Örneğin, bir poşetin içinden elma aldığınızı ve bu elmayı ısırdığınızı düşünün. Elmanın lezzetli olduğunu söylerken poşetin içindeki diğer elmaları kast etmediğinizi, sadece ısırdığınız elmayı belirtmek için “elma güzeldi” diyebiliriz. Ancak Almancada bu durumu belirli artikel kullanmadan anlatamayız.

Almancada isimlere cinsiyet atamasını bu üç belirli artikel aracılığıyla yaparız. Bir ismi öğrenirken, onun önüne “der,” “die,” veya “das” artikellerinden hangisinin geldiğini bilmek önemlidir. Bu yüzden kelime çalışması yapacaksanız artikelleriyle ezberlemeyi unutmayın. Hatta sadece artikelleri değil sahip oldukları çoğul ekini de öğrenmenizi tavsiye ederim. Bu anlayış size ilerleyen gramer konularında ziyadesiyle kolaylık sağlayacaktır.

Almancada isim olan her şeyin bir artikeli vardır ve hangi isme hangi artikelin geldiği bazı durumlarda tahmin edilebilir. Zaten öğrendiğiniz her kelimeyi artikeli ile beraber öğrenirseniz bir yerden sonra bunun hissiyatına vakıf olacaksınızdır. Sınav vb. hazırlık yaparken, Almancada isimlerin artikelleriyle ilgili yararlanabileceğiniz bazı kategorizasyonlar mevcuttur. Bu kategorizasyonlar, isimlerin doğru artikellerle nasıl kullanılacağını anlamanızı kolaylaştırır. Aşağıda bu kategorizasyonları inceleyebilirsiniz:

Artikeli “Der” Olan İsimler (Eril İsimler)

1. Cinsiyeti erkek olan canlıların büyük çoğunluğu:

der Mann der Löwe der Hahn

adam aslan horoz

2. Günler:

der Mittwoch der Sonnabend der Dienstag

çarşamba cumartesi salı

3. Aylar:

der Mai der Juni der Februar

mayıs haziran şubat

4. Mevsimler:

der Sommer der Winter der Herbst der Frühling

yaz kış sonbahar ilkbahar

5. Yönler:

der Süden der Norden der Westen der Osten

güney kuzey batı doğu

6. Hava olaylarının büyük çoğunluğu:

der Wind der Schnee der Frost der Regen

rüzgar kar don yağmur

7. Araba markaları:

der Audi der BMW der Polo der Rolls-Royce

Audi BMW Polo Rolls-Royce

8. Bitki bazlı içeceklerin büyük çoğunluğu:

der Kaffee der Tee der Saft

kahve çay meyve suyu

9. Alkollü içeceklerin büyük çoğunluğu:

der Cocktail der Wein der Wodka

kokteyl şarap votka

10. Neredeyse tüm para birimleri:

der Cent der Dollar der Euro

sent dolar avro

11. Dağlar ve sıradağların isimleri:

der Himalaja der Ätna

Himalaya Etna

12. Sonu aşağıdaki kombinasyonlarla biten isimler:

-ant	der Konsonant	ünsüz
-ast	der Kontrast	kontrast
-ich	der Teppich	halı
-ig	der Essig	sirke
-ling	der Feigling	korkak
-or	der Motor	motor
-us	der Rhythmus	ritim

Artikeli “Die” Olan İsimler (dişil isimler)

1. Cinsiyeti dişi olan canlıların büyük çoğunluğu:

die Frau die Kuh die Tante

kadın inek teyze

❗ Küçültme ekleri olan “-chen“ ve “-lein“ ile biten dişi canlılar “die” yerine “das” artikeli alır.

das Fräulein das Mädchen

genç kadın kız

2. Uçak, motosiklet ve gemi isimleri:

die „Bismarck“ die „Bremen“

3. Almanya içindeki nehir isimleri:

die Donau die Fulda die Isar

4. Sayılar:

die Vier die Tausend die Million

dört bin milyon

5. Çoğu meyve ismi:

die Birne die Kirsche die Erdbeere

armut kiraz çilek

6. Sonu aşağıdaki gibi biten isimlerin çok büyük çoğunluğu:

-a	die Villa	Villa
-anz	die Eleganz	zerafet
-ei	die Bücherei	kütüphane
-enz	die Existenz	varoluş
-heit	die Gesundheit	sağlık
-ie	die Biologie	biyoloji
-ik	die Panik	panik
-in	die Lehrerin	(kadın) öğretmen
-keit	die Heiterkeit	neşe
-schaft	die Botschaft	mesaj
-sion	die Explosion	patlama
-sis	die Basis	baz
-tion	die Revolution	devrim
-tät	die Universität	üniversite
-ung	die Bedeutung	anlam

Artikeli “Das” Olan İsimler (nötr isimler)

1. Canlıların yavruları:

das Baby das Kind das Lamm

bebek çocuk kuzu

2. Kimyasal elementler:

das Gold das Kobalt das Zinn

altın kobalt çinko

3. Bilimsel birimler:

das Ampere das Volt das Watt

Amper Volt Watt

4. Alfabenin harfleri:

das A das B das Ypsilon

A B Y

5. Sinema, cafe, otel vb. yerlerin isimleri:

das „Hilton“ das „Roxy“ das „Kranzler“

6. Kıtaların, ülkelerin, illerin ve kasabaların adları:

das alte Bayern das gärende Afrika das zerstörte Frankfurt

7. Fiillerden türetilme isimler:

das Essen das Hören das Bellen

Gıda Dinleme Havlama

8. Sonu aşağıdaki gibi biten isimlerin çok büyük çoğunluğu:

-chen	das Mädchen	kız
-icht	das Dickicht	bilet
-il	das Ventil	kapak
-it	das Dynamit	dinamit
-lein	das Büchlein	kitapçık
-ma	das Schema	plan
-ment	das Appartement	apartman
-tel	das Viertel	çeyrek
-tum	das Eigentum	mülkiyet
-um	das Album	albüm

Almancada Belirsiz Artikeller (ein, eine)

Bir anlamına gelen “ein” kelimesi artikel olarak “der” veya “das” alan isimlerin önünde “ein” şeklinde bulunur. Ein kelimesi artikel olarak die alan isimlerin önündeyse eine şeklinde bulunur. Gördüğünüz üzere belirli artikellerin kullanım mantığını bilmek belirsiz artikellerin kullanımı kolaylaştıracaktır.

Eril	Dişil	Nötr	Çoğul
der	die	das	die
ein	eine	ein	–

“Ein” ve “eine” kelimeleri, “rakam” olarak kullanılan “1”den farklıdır. Türkçede “Sokaktan bir adam geçti.” dendiğinde, buradaki “bir adam” ifadesi, adamın yalnızca 1 tane olduğunu değil, bu adamın “herhangi bir adam” olduğunu, yani belirli bir kişi değil de birisi olduğunu belirtir. Benzer şekilde, Almancada “ein” ve “eine” kelimeleri, belirli bir nesneden ziyade “herhangi bir” anlamında kullanılır. Bu, bahsedilen şeyin belirli değil, belirsiz olduğunu ifade eder. Örneğin, Almanca “ein Mann” veya “eine Frau” derken, herhangi bir adam veya kadın anlamında olduğu kastedilir.

Poşetin içinden bir elma aldığınızı düşünün. İçlerinden herhangi bir elmayı alacaksınız ve hangi elmayı alacağınızı umursamıyorsunuz. Almancada bu durumu anlatırken, belirsiz artikel kullanarak şöyle ifade edersiniz: “Ich nehme einen Apfel.” Burada “einen Apfel” ifadesi, belirli bir elmayı değil, poşetteki herhangi bir elmayı seçtiğinizi belirtir.

Türkçede Neden Almancadaki gibi Artikel Yok?

Almancada, isimlerle birlikte kullanılan ve “artikel” olarak adlandırdığımız bu tanımlıklar, isimlere nasıl atıfta bulunulduğunu belirleyen önemli kelimelerdir. Artikeller, Almancada isimlerin belirli veya belirsiz, bilinir veya bilinmez olduğunu gösterir ve bu şekilde ilgili ismin özellikleri hakkında bilgi verir.

Almancada belirli artikel kullanıldığında, bu isimlerin bilinir olduğunu ve belirli bir nesneyi ifade ettiğini anlarız. Türkçede biz bunu, en azından ismin yalında halinde, “o” anlamı taşıyor olarak kodlayabiliriz. Bu bağlamda, “der Tisch” (masa) dediğimizde, masanın karşı tarafca bilinen bir masa olduğunu belirtmiş oluruz.

Bu tür tanımlıklar, Almancada olduğu gibi birçok Hint-Avrupa dilinde bulunur. Türkçede ayrı bir artikel kelimesi olmasa da, benzer işlevleri farklı şekilde sağlarız.

Türkçede bu tür bir belirli tanımlık için ayrı bir kelime bulunmamakla birlikte, benzer bir işlevi belirtme eki “-i” ile sağlayabiliriz. Örneğin, “Evi yıktı.” cümlesinde, “-i” eki sayesinde “ev” kelimesinin belirli olduğu ve konuşma sırasında bahsedilen belirli bir evi ifade ettiği anlaşılır.

Benzer mantıkla, sıfat olarak kullanılan “bir” kelimesi, belirsiz tanımlık fonksiyonu sağlar:

Örneğin, “Sepetten bir armut aldı.” cümlesinde, “bir armut” ifadesi herhangi bir armudu, hangisi olduğu önemli olmadan, yani rastgele bir armudu kast eder. Burada “bir” sıfatı, belirsizlik ve herhangi bir şeyi ifade etme işlevini yerine getirir.

Ancak “Sepetten (o) elmayı aldı.” şeklinde söylersek, burada kullanılan “o” belirli bir elmadan bahsedildiğini belirtir. Yani, konuşma sırasında bilinen veya daha önce bahsedilmiş olan spesifik bir elma kastedilmektedir.

Almancada bütün isimlerin önüne artikel denilen yapıların geldiğini söyledik. Bundan dolayı kelime ezberi yapılırken muhakkak ilgili kelimelerin artikelleri de öğrenilmelidir. Umarım Almancada artikeller konusu bir nebze de olsa anlaşılmıştır. Konu ile alakalı test için: Almanca artikell testi