Almancada Düzensiz Fiiller Nasıl Çekimlenir?
Merhabalar! Almancada “düzenli fiilleri” detaylı bir şekilde inceledik ve şimdi sıra geldi, fiil çekimlerinde biraz daha karmaşıklık barındıran yer yer sinirlerimizi bozan “düzensiz fiiller” bölümüne… Bu dersimizde, düzensiz fiillerin nasıl çekimlendiğini ve düzenli fiillerden ne şekilde ayrıldığını adım adım keşfedeceğiz.
Konuya her zamanki gibi tanımlarla başlamak doğru olacaktır. Fiil denilen şey; bir “eylemi,” “oluşu” veya “durumu” ifade eden kelime veya kelime grubuna denir ve yüklem olarak işlev görür. Örneğin; “machen” (yapmak), “essen” (yemek), “sehen” (görmek), “denken” (teşekkür etmek) ve “arbeiten” (çalışmak) gibi kelimeler birer fiildir.
Örneklerimizde de görüleceği üzere, Almancada fiiller “-en/-n” son ekini sahiptir ve bu ekli hallerine “mastar hali” adı verilmektedir. Mastar ekini fiilden çıkardığımızda ise “fiil kökünü” elde ederiz. Neden fiil köküyle ilgilendiğimizi düzenli fiilleri anlattığımız derste anladığınızı düşünüyorum. Bu yüzden, o dersi çalışıp geldiğinizi farz ederek anlatıma devam edeceğim.
Almancada fiilleri her ne kadar üç kategoriye ayırsak da düzenli ve düzensiz olmak üzere iki ana kategoriye ayırabiliriz. Bakınız:
- Düzenli fiiller
- Zayıf / Kurallı Fiiller (Schwache / Regelmäßige Verben)
- Düzensiz Fiiller
- Kuvvetli (kuralsız) Fiiller (Starke / Unregelmäßige Verben)
- Karışık Fiiller (Gemischte Verben / Mischverben)
❗ Karışık fiiller hem düzenli fiil hem de düzensiz fiil özelliği gösterdiği için dikkat edilmelidir. Her ne kadar düzenli fiil özelliklerine sahip olsa da, onları düzensiz fiiller kategorisine dahil ederiz.
Almancada Düzensiz Fiiller
Malumunuz, Almancadaki düzenli fiiller, belirli bir kalıba uyarak çekimlenmektedir. Zaten bu düzen nedeniyle onlara düzenli fiiller demekteyiz, en azından bu derste böyle bir anlatım benimsediğimi belirtmek isterim.
Ne güzel düzenli fiillerden formasyon kafamda oturmuştu, nereden çıktı bu düzensizlik diyebilirsiniz. Merak etmeyin, düzensiz fiillerdeki bu düzensizliği genel olarak özellikle ikinci tekil şahıs zamiri olan “du” (sen) ve üçüncü tekil şahıs “er/sie/es” (o) zamirlerin çekimlerinde görmekteyiz. Yani bu demektir ki geri kalan şahıs zamirlerinde genel olarak düzenli fiillerin çekimleriyle benzer bir çekimlenme görülmektedir. Aşağıdaki tabloda ikisinin farkını görebilirsiniz:
Zamirler | Düzenli | Düzensiz |
---|---|---|
ich | -e | -e |
du | -st | 🤷🏾♂️ |
er/sie/es | -t | 🤷🏾♂️ |
wir | -en | -en |
ihr | -t | -t |
sie/Sie | -en | -en |
Yukarıdaki tabloda düzenli ve düzensiz fiillerin ilgili şahıs zamirlerine göre aldıkları ekler gösterilmiştir. Tahmin edeceğiniz üzere özellikle ikinci ve üçüncü tekil şahısların (du, er, sie, es) fiil köklerine aldıkları ekler her bir düzensiz fiil için farklı farklı olabileceği için ezberlenmesi gerekecektir. Çünkü belli bir mantığı yok. Ama merak etmeyin Almancada fiillerin büyük çoğunluğu düzenlidir. Dolayısıyla belli başlı düzensiz fiilleri ezberleyerek bunu bir sorun olmaktan çıkarabilirsiniz.
Çekimleri ayrı başlıklarda derleyerek aralarındaki farkı gösterelim. İlk olarak “kuvvetli” (stark) olarak adlandırdığımız düzensiz fiilleri inceleyelim.
Kuvvetli Düzensiz Fiiller (Starke Verben)
Bir fiili kuvvetli düzensiz fiil yapan en temel özellik, fiil köklerinde bulunan sesli harflerin, şimdiki zamanda (Präsens) “du” ve “er/sie/es” şahıs zamirlerinde ses değişikliğine uğramasıdır. Bu ses değişiklikleri, her bir düzensiz fiil için farklı farklı olduğundan ilgili fiilin çekimlerini de öğrenmenizi tavsiye ederiz.
İlk olarak düzenli bir fiil olan “machen (yapmak)” fiili ile düzensiz bir fiil olan “sehen (görmek)” fiillerinin şimdiki zaman çekimlerini kıyaslayalım ve aradaki farkı net bir şekilde görelim:
Zamir | machen | sehen |
---|---|---|
ich | mache | sehe |
du* | machst | siehst |
er/sie/es* | macht | sieht |
wir | machen | sehen |
ihr | macht | seht |
sie/Sie | machen | sehen |
İki fiilimizin çekimlerine yakından baktığımızda, “sehen” fiilinin “du,” “er,” “sie” ve “es” şahıs zamirlerindeki çekimlerinde fiil kökündeki ünlü harf değişikliğinin net bir şekilde görüldüğünü fark edebiliriz. İşte düzensizlik budur! Almancada bir fiilin kökünde ses değişikliği varsa, bu fiilin düzensiz olduğunu net bir şekilde söyleyebiliriz.
Almancada düzensiz fiiller, her ne kadar “birinci tekil şahıs zamirinde (ich)” genel olarak düzenli fiillerdeki gibi fiil köküne “-e” eki alarak çekimlense de, düzensizliğin görülebildiği filler bulunmaktadır. Örneğin, “müssen, können” gibi tarz fiiller böylesi bir çekime sahiptir. Aşağıdaki tabloyu inceleyiniz:
Zamir | Wollen | Müssen | Sollen | Können | Dürfen |
---|---|---|---|---|---|
ich | will | muss | soll | kann | darf |
du | willst | musst | sollst | kannst | darfst |
er/sie/es | will | muss | soll | kann | darf |
wir | wollen | müssen | sollen | können | dürfen |
ihr | wollt | müsst | sollt | könnt | dürft |
sie/Sie | wollen | müssen | sollen | können | dürfen |
Bu arada Almancanın en çok kullanılan fiillerinden biri olan “sein” (olmak) fiili de düzensiz bir fiil olup nevi şahsına münhasır bir fiil çekimine sahiptir.
Zamir | Sein |
---|---|
ich | bin |
du | bist |
er|sie|es | ist |
wir | sind |
ihr | seid |
sie|Sie | sind |
Her ne kadar düzensiz fiillerin köklerinde yaşanan ses değişiklikleri için belli bir formül olmasa da, fiil kökündeki sesli harfe bakarak nasıl bir ses değişikliği olduğunu kestirebilirsiniz. Bakınız:
a | ➡️ ä | fahren | du fährst er/sie/es fährt |
au | ➡️ äu | laufen | du läufst er/sie/es läuft |
o | ➡️ ö | stoßen | du stößt er/sie/es stößt |
e | ➡️ ie | sehen | du siehst er/sie/es sieht |
e | ➡️ i | helfen | du hilfst er/sie/es hilft |
Yukarıdaki harf değişimine göre, Almancada kuvvetli düzensiz fiiller, üç ana gruba göre çekimlenir diyebiliriz. Bunlar sırasıyla aşağıda gösterilmiştir:
- Tip A-B-B
- Tip A-B-A
- Tip A-B-C
Tipler, fiil köklerinin, Präsens, Präteritum ve Partizip Perfekt formlarındaki yaşadıkları ses değişimlerini anlatır. Örneğin:
Tip | Präsens | Präteritum | Partizip Perfekt | |
A-B-B | lügen | logen | gelogen | |
A-B-A | fahren | fuhr | gefahren | |
A-B-C | sitzen | saß | gesessen |
Evet, düzensiz fiillerle alakalı yaşayabileceğiniz noktaları detaylarıyla incelediğimi düşünüyorum, umarım işe yaramıştır. Bir de başımıza bela olan karışık fiilleri inceleyelim. Aslında çok öyle bela değil ama bilsek iyi olur.
Karışık Düzensiz Fiiller (Gemischte Verben)
Almancada karışık fiiller, hem düzenli hem de düzensiz fiil özelliği gösterirler. Böylesi fiiller, “şimdiki zaman“ (Präsens) çekimlerinde sanki düzenli bir fiilmiş gibi çekimlenir. Ancak fiil kökünde ses değişimi yapıp yağmadığını şimdiki zaman çekimlerine bakarak emin olamayız. Bu nedenle “geçmiş zaman” (Präteritum) çekimlerini de bakmamız gerekmektedir. Bu yönüyle “geçmiş zaman düzensiz fiilleri (Präteritum)” olarak da adlandırabileceğimiz bu çeşit fiillere özellikle dikkat etmek gerekir.
Kısaca bir fiilin düzenli ya da düzensiz olup olmadığını onların “şimdiki zaman” (Präsens) ve “geçmiş zaman” (Präteritum) çekimlerine bakarak anlayabiliriz. Aşağıdaki tabloda “machen (yapmak)” ve “kommen (gelmek)” fiillerinin Präsens ve Präteritum çekimleri eklenmiştir. Bakınız:
Machen | Präsens | Präteritum |
---|---|---|
ich | mache | machte |
du | machst | machtest |
er/sie/es | macht | machtet |
wir | machen | machten |
ihr | macht | machtet |
sie/Sie | machen | machten |
Kommen | Präsens | Präteritum |
---|---|---|
ich | komme | kam |
du | kommst | kamst |
er/sie/es | kommt | kam |
wir | kommen | kamen |
ihr | kommt | kamt |
sie/Sie | kommen | kamen |
Göreceğiniz üzere, kommen fiili “Präsens” formatında düzenli bir fiil gibi çekimlenirken “Präteritum” çekimlerinde ise fiil kökündeki o harfi, a harfine dönüşmüş, yani ses değişikliği yaşamıştır. Buna karşılık “machen” fiili, her iki zamandaki çekiminde de fiil kökünü muhafaza etmiştir. Yani düzenli kalmıştır. Fiil köklerindeki ses değişikliği baskın olan bir özelliktir ve salt bu sebepten fiil düzensiz olarak yorumlayabilirsiniz.
“Präteritum” çekimlerinde ses değişikliğine uğrayan fiillerin sahip olabileceği ses değişimi aşağıdaki tablodaki gibir.
ei | ➡️ ie | bleiben |
ei | ➡️ i | greifen |
i | ➡️ a | singen |
ie | ➡️ o | fliegen |
e | ➡️ a | helfen |
e | ➡️ o | fechten |
a | ➡️ u | fahren |
a | ➡️ ie | fallen |
Peki, tüm bu bilgiler ışığında Almanca çalışırken yeni bir fiili nasıl öğrenmeliyim? Yazının sonlarına doğru, yeni bir fiil öğrenirken uyguladığım taktikten bahsetmek istiyorum. İlgili fiilin üçüncü tekil şahıs zamirindeki ilk üç zamandaki çekimine bakıyorum. Böylece fiil kökündeki ses değişikliği varsa kolayca tespit edebiliyorum. Dahası, “Perfekt” yardımcı fiilinin ne olduğunu (haben ya da sein) kolayca öğrenebiliyorum. Tablolaştırırsam:
Zamir | Fiil | Präsens | Präteritum | Perfekt |
---|---|---|---|---|
er/sie/es | essen (yemek) | isst | aß | hat gegessen |
er/sie/es | fahren (gitmek) | fährt | fuhr | ist gefahren |
er/sie/es | machen (yapmak) | macht | machte | hat gemacht |
er/sie/es | kommen (gelmek) | kommt | kam | ist gekommen |
Fiil öğrenme tabloma göre diyebilirim ki; “essen,” kuvvetli düzensiz fiil ve “haben” yardımcı fiilini kullanıyor. “Fahren” kuvvetli düzensiz bir fiil ve “sein” yardımcı fiilini kullanıyor. “Machen” düzenli bir fiil ve “haben” yardımcı fiilini kullanıyor. “Kommen” kuvvetsiz düzensiz bir fiil ve “sein” yardımcı fiilini kullanıyor.
“ich, er-sie-es” şahıs zamirlerinde değil
”du, er-sie-es” sahıs zamirlerinde değişiklik oluyor hocam!!!!!
Uyarı için teşekkürler. Açıkçası tabloda doğru olanı belirtmişken orada nasıl öyle belirttim hiçbir fikrim yok. Hemen düzeltiyorum. Hata için özür dilerim
Kommen’in PRÄTERİTUM çekiminde Er/Sie/Es’de kamt yerine Ich ile aynı çekim olan kam olması gerekiyor.
Uyarı için teşekkürler hemen düzeltiyorum
İlk başta danken fiili düşünmek olarak çevirilmiş. Harf hatasını düzeltebilirsiniz.
Emekleriniz için ayrıca teşekkür ederim.
Allah razı olsun.
Evet, “denken” olacaktı. Uyarı için teşekkür ederim, hemen düzeltiyorum.
İkinci paragrafta vermiş olduğunuz örnek kelimelerdeki “danken (düşünmek)” denken olmalı ve “Sıra geldi kuvvetli düzenli fiillerdeki fiil köklerindeki sesli harflerin nasıl değiştiklerini incelemeye.” kuvvetli düzenli yazmışsınız yanlışlıkla fakat elinize sağlık böyle ufak tefek hatalar elbette gözden kaçabilir çalışmalarınızın ve başarılarınızın devamını dilerim, iyi günler.
Geri bildirim için çok teşekkür ederim. Gerekli düzenlemeleri yapıyorum hemen.
Merhaba hocam,öncelikle calismalariniz icin tesekkürler. Sidebar`daki A2 bölümünde “isaret zamirleri” nin href kodu calismiyor. Iyi calismalar dilerim
Gerekli güncellemeleri yapmaktayız. Uyarı için teşekkürler, size de iyi çalışmalar.
Gerekli düzenlemeleri yapmaktayız. Uyarı için teşekkür ederim.