“Nominativ”de Almanca Sıfat Çekimleri
İsim çekimlerini düzgünce öğrenirsek aslında sıfat çekimlerini kolayca anlayabiliriz diyerekten söze başlamak istiyorum. Bu yazımızda sıfatların yalnızca Nominativ (ismin yalın hali) haldeki çekimlerini inceleyeceğiz.
Almancada sıfat çekimleri, güçlü çekim (starke Beugung), zayıf çekim (schwache Beugung) ve karışık çekim (gemischte Beugung) olmak üzere üç şekilde yapılır. Bu adlandırılmalarının sebebi, sıfatların isimlerle birlikte kullanıldıkları belirteçlerin türüne bağlı olarak farklı çekim kurallarına tabi olmalarıdır. Amiyane tabirle borusunu öttürebiliyorsa güçlü, öttüremiyorsa güçsüz deriz. Bunu da şu şekilde kategorize ederiz:
- Güçlü Çekim (Starke Beugung):
- İsimde belirli artikel (der, die, das) YOK
- İsimde belirteç (dieser, jener vb.) YOK
- İsimde belirsiz artikel (ein, eine, kein, keine) YOK
- İsimde sahiplik zamiri (mein, dein, sein, …) YOK
- Örnek:
- 🇩🇪 großer Hund
- 🇹🇷 büyük köpek
- Zayıf Çekim (Schwache Beugung):
- İsimde belirli artikel (der, die, das) VAR
- İsimde belirteç (dieser, jener vb.) VAR
- İsimde belirsiz artikel (ein, eine, kein, keine) YOK
- İsimde sahiplik zamiri (mein, dein, sein, …) YOK
- Örnek:
- 🇩🇪 der große Hund
- 🇹🇷 büyük köpek
- Karışık Çekim (Gemischte Beugung):
- İsimde belirli artikel (der, die, das) YOK
- İsimde belirteç (dieser, jener, …) YOK
- İsimde belirsiz artikel (ein, eine, kein, keine) VAR
- İsimde sahiplik zamiri (mein, dein, sein, …) VAR
- Örnek:
- 🇩🇪 ein großer Hund
- 🇹🇷 büyük bir köpek
- 🇩🇪 mein großer Hund
- 🇹🇷 benim büyük köpeğim
Yukarıdaki kategorizasyonla aslında işin özünü anladınız diye düşünüyorum. Aslında tüm mesele, sıfat çekimlerinin zayıf, güçlü veya karışık olarak sınıflandırılmasının ne anlama geldiğini kavramaktan ibarettir.
“Nominativ”de Güçlü Çekim
Bu çekim, herhangi bir artikel (der, die, das, ein, eine, kein, keine) veya sahiplik zamiri (mein, dein, sein, vb.) kullanılmadığında uygulanır. Bu şekilde isimlerle birlikte kullanılan sıfatlarda, sıfatların sonuna aşağıdaki tabloda koyu olarak gösterilen çekim ekleri getirilir.
| Çekim | Nominativ |
|---|---|
| Eril | großer … |
| Dişil | große … |
| Nötr | großes … |
| Çoğul | große … |
🇩🇪 Schöner Tag ist heute.
🇹🇷 Bugün güzel bir gün.
🇩🇪 Kaltes Wetter macht mich krank.
🇹🇷 Soğuk hava beni hasta ediyor.
🇩🇪 Alter Freund ruft mich an.
🇹🇷 Eski arkadaşım beni arıyor.
🇩🇪 Starker Wind weht draußen.
🇹🇷 Dışarıda kuvvetli bir rüzgar esiyor.
🇩🇪 Große Hunde machen ihm Angst.
🇹🇷 Büyük köpeklerden korkar.
“Nominativ”de Zayıf Çekim
Bu çekim, belirli bir artikel (der, die, das) veya başka bir belirleyici (dieser, jener vb.) ile birlikte kullanıldığında uygulanır. Neden mi? Çünkü artikel varsa, sıfat ona uyum sağlar ve ona göre çekimlenir. Aşağıdaki tabloda, sıfatın önüne geldiği ismin belirli artikeline göre aldığı ekler gösterilmiştir:
| Çekim | Nominativ |
|---|---|
| Eril | der große … |
| Dişil | die große … |
| Nötr | das große … |
| Çoğul | die großen … |
Yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere, tekil bir ismin dil bilgisel cinsiyeti ne olursa olsun, sıfata gelen çekim eki -e olmaktadır. Ancak isim çoğulsa, -en eki gelmektedir.
Diyelim ki Yao Ming’i basketbol oynarken gördük ve adını da bilmiyoruz. Onun basketbol oynadığını söylemek için “Uzun boylu adam basketbol oynuyor.” diyebiliriz. Bu cümleyi Almanca’da aşağıdaki gibi söyleriz:
🇩🇪 Der große Mann spielt Basketball.
🇹🇷 Uzun boylu adam basketbol oynuyor.
Basketbol oynayan kişi Yao Ming yerine Candace Parker adında bir kadın olsun:
🇩🇪 Die große Frau spielt Basketball.
🇹🇷 Uzun boylu kadın basketbol oynuyor.
Şimdi de örneğimizi uzun boylu kişilerin basketbol oynadığını söylemek için formatlayalım:
🇩🇪 Die großen Personen spielen Basketball.
🇹🇷 Uzun boylu kişiler basketbol oynuyor.
Görüldüğü üzere, sıfatın birlikte kullanıldığı ismin belirli artikeli ne olursa olsun sıfatın sonuna “-e” çekim eki gelmektedir. Eğer sıfat, çoğul bir ismin önüne geliyorsa “-en” çekim eki gelir.
Yalın Halde Karışık Çekim
Bu çekimde sıfatımızın önünde bulunan isimde belirsiz artikel (ein, eine, kein, keine) ya da sahiplik zamiri (mein, dein, sein, …) bulunur. Böylesi durumlarda karışık çekim uygulanır.
| Çekim | Nominativ |
|---|---|
| Eril | ein großer … kein großer … mein großer … |
| Dişil | eine große … keine große … meine große … |
| Nötr | ein großes … kein großes … mein großes … |
| Çoğul | keine großen … meine großen … |
Belirsiz artikel (ein-eine) çoğul halde kullanılmaz. Yukarıdaki tabloya baktığımızda sıfatlara aşağıdaki ekler geldiği görülmektedir:
- Eril isimleri tanımlayan sıfatlar için “-er” (der)
- Dişil isimleri tanımlayan sıfatlar için “-e” (die)
- Nötr isimleri tanımlayan sıfatlar için “-es” (das)
- Çoğul tanımlayan sıfatlar için “-en”
🇩🇪 Ein großer Mann spielt Basketball. (der Mann)
🇹🇷 Uzun boylu bir adam basketbol oynuyor.
🇩🇪 Eine große Frau spielt Basketball. (die Frau)
🇹🇷 Uzun boylu bir kadın basketbol oynuyor.
🇩🇪 Ein großes Kind spielt Basketball. (das Kind)
🇹🇷 Uzun boylu bir çocuk basketbol oynuyor.
🇩🇪 Das sind keine gelben Tulpen. (die Tuple, n)
🇹🇷 Bunlar sarı laleler değil.
Tablomuzdan anlaşılacağı üzere ismin önünde iyelik sıfatı (mein, dein …) kullanılmışsa sıfatımız yine karışık çekimlenir. Örneğin:
🇩🇪 Mein großer Bruder heißt Thomas. (der Bruder)
🇹🇷 Abimin adı Thomas.
🇩🇪 Sein neues Auto (das Auto)
🇹🇷 Onun yeni arabası
🇩🇪 Meine alten Hunde (der Hund, e)
🇹🇷 Yaşlı köpeklerim.
“Nominativ”de Sıfat Çekim Ekleri
İsmin diğer hallerindeki sıfat çekimleri ilgili yazılarda detaylıca anlattık. Kısaca sıfatların yalın halde aldıkları ekler aşağıdaki tabloda özetledim. Konuyu çalıştıktan sonra hatırlama amacıyla bu tabloya bakabilirsiniz:
| Çekim | Nominativ |
|---|---|
| Eril | großer … der große … ein großer … kein großer … mein großer … |
| Dişil | große … die große … eine große … keine große … meine große … |
| Nötr | großes … das große … ein großes … kein großes … mein großes … |
| Çoğul | große … die großen … keine großen … meine großen … |