Almancada “Aus” Edatı
Almancada “aus” edatı, cümle içinde kullanıldığı role göre Türkçeye çeşitli anlamlarda çevrilen “-e” hali edatlarından biridir.
“Aus” Edatı
“Aus” edatı, tıpkı diğer -e hali edatları gibi kendisinden sonra gelen “Dativ” formatta çekimler. Yani bir cümlede “aus” edatını görmüşseniz ardından gelen ismin ya da isim kökenli kelimelerin “Dativ” olarak çekimlendiğini söyleyebilirsiniz.
| “Aus” + “Dativ” | ||||
|---|---|---|---|---|
| Hal | Eril | Dişil | Nötr | Çoğul |
| Nominativ | der … mein … | die … meine … | das … mein … | die … meine … |
| Dativ | aus dem … aus meinem … | aus der … aus meiner … | aus dem … aus meinem … | aus den … aus meinen … |
Evet, yukarıdaki tabloda da görüleceği üzere “aus” edatı önüne geldiği ismin çekimini “Dativ” formata sokar. Sıra geldi hangi durumlarda kullanıldığını incelemeye…
1. Yer bildirme (Lokal): Almancada “aus” edatı, “-e” hali edatlarından biri olduğu için haliyle konum bildirir. Ancak bu konum bildirmeyi ise etrafı kapalı bir yerden yapar. Etrafı kapalı derken amiyane tabirle dört duvarın üstüne çatı ile kapatılmış yerler kastedilmektedir. Ancak böylesi yerlerden çıkış bildirme amacı güttüğünden Türkçede “-den/-dan” anlamına gelir. Örnekler üzerinden inceleyelim:
🇩🇪 Er geht aus dem Haus.
🇹🇷 O evden çıkıyor.
🇩🇪 Ich habe das Auto nicht aus der Garage geholt.
🇹🇷 Arabayı garajdan çıkarmadım.
🇩🇪 Warum ist er nicht aus seinem Zimmer gekommen?
🇹🇷 Neden odasından çıkmadı?
❗ Kişilerden bahsi geçen hareket bildirmelerinde, örneğin; “Abimden geliyorum” ifadesi “aus” edatı ile kullanılamaz. Bu durum için “von” edatı kullanılması gerekir (Ich komme von meinem Bruder). Ancak ifadeyi ille de “aus” edatı ile söylemek istiyorsak bir mekan ismi belirterek cümleyi kurabiliriz: “Abimin evinden geliyorum.” (Ich komme aus dem Haus meines Bruders).
2. Kişinin nereli olduğunu bildirme: Almancada tanışma cümleleri kurarken nereli olduğumuzu söylemek için “aus” edatından faydalanırız. Böylesi cümlelerde “-den/-dan gelme, -lı/-li” anlamlarına gelir.
🇩🇪 Sie kommt aus Spanien.
🇹🇷 O, İspanya’dan geliyor.
🇹🇷 O, İspanyol.
🇩🇪 Tarkan kommt aus der Türkei.
🇹🇷 Tarkan Türktür.
🇩🇪 Johann Wolfgang von Goethe ist aus Deutschland.
🇹🇷 Johann Wolfgang von Goethe Almandır.
❗ Bu tarz cümlelerde kullanılan “kommen” (gelmek) fiili kafanızı karıştırmasın. Aslında cümlemizde kullanılan fiil “kommen aus” (… olmak) edatlı fiilidir. Zaten “aus” edatına da kişinin nereli olduğunu bildirme anlamı buradan gelmektedir.
3. Bir şeyin yapıldığı maddeyi bildirme: Bir şeyin neyden yapıldığını bildirmek için kullanılabilir. Hani deriden yapılma kemerler var ya! Hah işte, bunu “aus” edatı ile anlatırız. Böylesi cümlelerde “-den/-dan” anlamına gelir.
🇩🇪 Der Gürtel ist aus Leder.
🇹🇷 Kemer deriden yapılmış.
🇩🇪 Der Tisch ist aus Holz.
🇹🇷 Masa ahşaptan yapılmış.
🇩🇪 Das Fenster ist aus Glas.
🇹🇷 Pencere camdan yapılmış.
🇩🇪 Ich werde den Stuhl aus Eichenholz machen.
🇹🇷 Sandalyeyi meşe ağacından yapacağım.
4. Zaman bildirme: Almancada “aus” edatı, geçmişte bir olayın veya durumun başlangıcını belirtirken kullanılabilir. Onun dışında net bir zaman bildirme görevi yoktur.
🇩🇪 Diese Tradition stammt aus dem Mittelalter.
🇹🇷 Bu gelenek Orta Çağ’dan geliyor.
5. İçerden dışarıya çıkış: Özellikle “pantalon cebi, kutu vb.” kapalı yerlerden bir şeyin dışarıya çıkarılmasında “aus” edatı kullanılır. Böylesi cümlelerde “-den/-dan” anlamına gelir. Örneğin:
🇩🇪 Thomas nimmt das Handy aus seiner Tasche.
🇹🇷 Thomas telefonu cebinden çıkarıyor.
🇩🇪 Angela nimmt das Pausenbrot aus der Box.
🇹🇷 Angela öğle yemeğini kutudan çıkarıyor.
🇩🇪 Anna holte einen neuen Stift aus ihrer Tasche.
🇹🇷 Anna çantasından yeni bir kalem çıkardı.
6. Neden bildirme: Bir şeyin kaynağını, sebebini veya hangi durumdan kaynaklandığını ifade etmek için “aus” edatı kullanılır. Böylesi cümlelerde “-den/-dan” anlamına gelir.
🇩🇪 Er hat aus Langeweile angefangen zu malen.
🇹🇷 Can sıkıntısından resim yapmaya başladı.
🇩🇪 Ich frage nur aus Neugier.
🇹🇷 Sadece meraktan soruyorum.
❗ Bu tür cümlelerde “aus” edatından sonra artikel kullanılmamasının sebebi, ifade edilen durumların genel kavramlar, soyut isimler ya da belirli olmayan durumlar olmasıdır.